Ἁγίου Μάρκου Ἐφέσου (Περὶ τῆς προσθήκης εἰς τὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως)
Ο ΑΓΙΟΣ ΕΙΧΕN ΑΠΟΔΕΙΞΕΙ ΟΤΙ ΤΟ ΦΙΛΙΟΚΒΕ ΕΙΝΑΙ ΑΙΡΕΣΙΣ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΘΕΙΣΑ
Ο ΑΓΙΟΣ ΕΙΧΕN ΑΠΟΔΕΙΞΕΙ ΟΤΙ ΤΟ ΦΙΛΙΟΚΒΕ ΕΙΝΑΙ ΑΙΡΕΣΙΣ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΘΕΙΣΑ
ΥΠΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Ἁγίου Μάρκου Ἐφέσου «Ὁμολογία περὶ τῆς ὀρθῆς πίστεως»
(Περὶ τῆς προσθήκης εἰς τὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως)
Κατὰ τὴν διάρκεια τῶν συζητήσεων στὴν Φερράρα-Φλωρεντία ἕνα ἀπὸ τὰ ἐπίμαχα θέματα ἦταν ἡ μονομερὴς ἐκ μέρους τῶν Λατίνων προσθήκη στὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως τοῦ FILIOQUE. Ὁ Ἅγιος Μᾶρκος παρουσιάζοντας τὶς ὀρθόδοξες θέσεις ἀπέδειξε μέσα ἀπὸ κείμενα ἁγίων Πατέρων καὶ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων ὅτι ἡ Προσθήκη αὐτὴ ἦταν παράτυπη καὶ αὐθαίρετη καινοτομία, ποὺ διετάρασσε τὶς σχέσεις τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ εἰσῆγε μία φοβερὴ αἵρεση στὴν Ἐκκλησία. Ἡ ὁμιλία τοῦ Ἁγίου Μάρκου ἐπιγράφεται ''Ὁμολογία περὶ τῆς ὀρθῆς πίστεως'' ( P.G. 160, 100 κ.ἑ.).
Ἐδῶ παρατίθεται τὸ τελευταῖο μέρος τῆς Ὁμολογίας, τὸ εἰδικῶς ἀναφερόμενον στὴν Προσ θήκη τοῦ FILIOQUE (προηγουμένως ὁ Ἅγιος Μᾶρκος εἶχε ἀποδείξει ὅτι τὸ FILIOQUE ἀποτελεῖ αἵρεση καταδικαστέα ἀπὸ τοὺς Ἁγίους Πατέρες καὶ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους).
''Τὸ ἱερόν τῆς πίστεως σύμβολον ἀκίνητον δεῖ φυλάττεσθαι κρίνω ὡς ἐξεδόθη καὶ οὗς ἀποβάλλονται συναποβαλλόμενοι, οὐδέποτε εἰς κοινωνίαν προσδέξομαι, τοὺς τολμήσαντας ἐν τῷ συμβόλῳ τὴν καινοτομίαν προσθεῖναι περὶ τῆς Ἁγίου Πνεύματος ἐκπορεύσεως, ἕως ἂν ἐμμένωσιν τῇ τοιαύτῃ καινοτομίᾳ. Ὁ γὰρ κοινωνῶν φησὶ τῷ ἀκοινωνήτῳ καὶ αὐτὸς ἀκοινώνητος ἔστω, καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος ἐξηγούμενος τό, εἴ τις εὐαγγελίζεται ὑμῖν παρ᾽ ὃ παρελάβετε, ἀνάθεμα. Οὐκ εἶπε, φησίν, ἐὰν ἐναντία καταγγέλλωσιν, ἢ τὸ πᾶν ἀνατρέπωσιν, ἀλλά, κἄν μικρόν τι εὐαγγελίζωνται, παρ᾽ ὃ παρελάβετε, κἄν τὸ τυχὸν παρακινήσωσιν, ἀνάθεμα ἔστωσαν. Καὶ ὁ αὐτὸς αὖθις; οἰκονομητέον ἔνθα μὴ παρανομητέον.
Καὶ ὁ μέγας Βασίλειος ἐν τοῖς ἀσκητικοῖς φανερὰ ἔκπτωσις πίστεως καὶ ὑπερηφανίας κατηγορία, ἢ ἀθετεῖν τι τῶν γεγραμμένων ἢ ἐπεισάγειν τῶν μὴ γεγραμμένων, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ εἰπόντος, τὰ ἐμά πρόβατα τῆς φωνῆς μου ἀκούει. Καὶ πρὸ τούτου εἰρηκότος, ἀλλοτρίῳ δὲ οὐ μοὶ ἀκολουθήσωσιν, ἀλλὰ φεύξονται ἀπ᾽αὐτοῦ, ὅτι οὐκ οἴδασι τὴν φωνὴν τῶν ἀλλοτρίων.
Καὶ ἐν τῇ πρὸς μονάζοντας ἐπιστολῇ· “Οἵτινες τὴν ὑγιῆ πίστιν προσποιοῦνται ὁμολογεῖν, κοινωνοῦσι δὲ τοῖς ἑτερόφροσι, τοὺς τοιούτους, εἰ μετὰ παραγγελίαν μὴ ἀποστῶσι, μὴ μόνον ἀκοινωνήτους ἔχειν, ἀλλὰ μηδὲ ἀδελφοὺς ὀνομάζειν”. Καὶ πρὸ τούτων ὁ Θεοφόρος Ἰγνάτιος ἐν τῇ πρὸς τὸν θεῖον Πολύκαρπον Σμύρνης ἐπιστολῇ· “Πᾶς ὁ λέγων, φησί, παρὰ τὰ διατεταγμένα, κἄν ἀξιόπιστος ᾖ, κἄν νηστεύῃ, κἄν σημεῖα ποιῇ, κἄν προφητεύῃ, λύκος σοὶ φαινέσθω ἐν προβάτου δορᾷ, προβάτων φθορὰν κατεργαζόμενος”. Καὶ τί δεῖ πολλὰ λέγειν, ἅπαντες οἱ τῆς Ἐκκλησίας διδάσκαλοι, πᾶσαι αἱ σύνοδοι, πᾶσαι αἱ θεῖαι γραφαὶ φεύγειν τοὺς ἑτερόφρονας παραινοῦσι, καὶ τῆς αὐτῶν κοινωνίας διίστασθαι.
Τούτων οὖν ἐγὼ πάντων καταφρονήσας, ἀκολουθήσω τοῖς ἐν θεῖον σύμβολον κιβδηλεύσασι, καὶ τὸν Υἱὸν ἐπεισάγουσι δεύτερον αἴτιον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος; Τὰ γὰρ λοιπὰ τῶν ἀτοπημάτων ἐῶ τό γε νῦν ἔχον, ὧν καὶ ἓν μόνον ἱκανὸν ἦν ἡμᾶς ἐξ αὐτῶν διαστῆσαι, μὴ πάθοιμι τοῦτο ποτέ. Παράκλητε ἀγαθέ, μὴ δ᾽ οὕτως ἐμαυτοῦ καὶ τῶν καθηκόντων λογισμῶν ἀποπέσοιμι, τῆς δὲ σῆς διδασκαλίας καὶ τῶν ὑπό σοῦ ἐμπνευσθέντων μακαρίων ἀνδρῶν ἐχόμενος, προστεθείην πρὸς τοὺς ἐμούς πατέρας, τοῦτο εἰ μὴ τι καὶ ἄλλο ἐντεῦθεν ἀποφερόμενος τὴν εὐσέβειαν”.
''Τοῦτο τὸ Σύμβολον ἀπαιτοῦμεν ὑμᾶς, ὦ φίλοι, τὴν καλὴν παρακαταθήκην τῶν ἡμετέρων Πατέρων, τῶν ἐν τῇ ἡμετέρᾳ βασιλίδι πόλει συναθροισθέντων. Ἀπόδοτε τοίνυν τοῦτο, καθὼς παρελάβετε παρ᾽ ἡμῶν.
Εἴ τις ὑμῖν ἐνεπίστευσε παρακαταθήκην, οὐκ ἂν αὐτήν, ὡς παρελάβετε, παρεδώκατε; ἀπόδοτε τοίνυν καὶ τὸ τῶν πατέρων Σύμβολον, ὡς ἐλάβατε. Οὐ δέχεται προσθήκην, οὐ δέχεται μείωσιν. Κέκλεισται παρ᾽ αὐτῶν καὶ ἐσφράγισται καὶ τοὺς τολμῶντας τοῦτο καινοτομεῖν ἀποπέμπονται, καὶ τοὺς ἕτερον παρ᾽ αὐτὸ ποιοῦντας εὐθύναις ὑπάγουσι. Μικρὸν ὑμῖν ἡ γενομένη τῆς λέξεως προσθήκη εἶναι δοκεῖ, καὶ ὀλίγος ὁ περὶ ταύτης λόγος; οὐκοῦν καὶ ἐξαιρεθεῖσα μικρὸν ἂν βλάψειεν ἢ οὐδέν, μᾶλλον δὲ ὠφελήσει τὰ μέγιστα. Συνάψει γὰρ Χριστιανοὺς ἅπαντας. Ἀλλὰ μέγα τὸ γεγονὸς καὶ πολὺς ὁ περὶ τούτου λόγος; Οὐκοῦν οὐδὲ ἡμεῖς ἁμαρτάνομεν πολὺν ποιούμενοι τὸν περὶ τούτου λόγον. Δι᾽ οἰκονομίαν τινὰ προσετέθη; δι᾽ οἰκονομίαν ἀφαιρεθήτω πάλιν, ἵνα προσλάβησθε ἀδελφοὺς σπαραττομένους καὶ τὴν ἀγάπην οὕτω περὶ πολλοῦ ποιουμένους. Παρακαλοῦμεν τοίνυν ὑμᾶς, ὦ πατέρες καὶ ἀδελφοὶ καὶ κύριοι τιμιώτατοι, ὡς πρότερον παρεκαλέσαμεν, διὸ τὰ σπλάγχνα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ ἀγαπήσαντος ἡμᾶς, ἀχρείους ὄντας καὶ ἁμαρτωλοὺς καὶ ἀπεγνωσμένους, καὶ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θέντος ὑπὲρ ἡμῶν, ἐπανέλθωμεν πρὸς τὴν καλὴν συμφωνίαν τὴν πρὸς ἡμᾶς αὐτοὺς καὶ τοὺς ἁγίους Πατέρας, ἣν εἴχομεν πρότερον, ὅτε τὸ αὐτὸ πάντες ἐλέγομεν, καὶ οὐκ ἦν ἐν ἡμῖν σχίσμα τι.
Ἐπιγνῶμεν ἀλλήλους ἀδελφικῶς. Αἰδεσθῶμεν τοὺς κοινοὺς Πατέρας ἡμῶν. Τιμήσωμεν αὐτῶν τοὺς ὅρους. Φοβηθῶμεν αὐτῶν τὰς ἀπειλάς. Φυ- λάξωμεν τὰς παραδόσεις, ἵνα ὁμοθυμαδὸν ἐν ἑνὶ στόματι καὶ μιᾷ καρδίᾳ δοξάσωμεν τὸ πάντιμον καὶ μεγαλοπρεπὲς ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν''.
(= τὸ ἱερὸ σύμβολον τῆς πίστεως κρίνω ὅτι πρέπει νὰ φυλάσσεται ἀκίνητο ὅπως ἐξεδόθη καὶ ἂς ἀποβάλλομεν (ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία) ὅσους ἀποβάλλονται (πρέπει νὰ ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία), ποτὲ δὲν θὰ δεχθῶ σὲ κοινωνία ὅσους τόλμησαν στὸ σύμβολο νὰ προσθέσουν τὴν καινοτομία περὶ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὅσο ἐμμένουν σὲ αὐτὴν τὴν καινοτομία. Γιατί ὅποιος ἔχει κοινωνία μὲ τὸν ἀκοινώνητο καὶ αὐτὸς ἂς εἶναι ἀκοινώνητος.
Καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος ἐξηγώντας τό, ἐὰν κάποιος εὐαγγελίζεται σὲ σᾶς ἐνάντια σὲ ὅ,τι παραλάβατε, ἀνάθεμα, δὲν εἶπε, λέγει (ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος), ἐὰν τὰ ἀντίθετα ἀναγγέλλουν ἢ ἀνατρέπουν τὰ πάντα, ἀλλά, καὶ ἂν ἀκόμη κάτι μικρὸ εὐαγγελίζονται ἐνάντια σὲ ὅσα παραλάβατε, καὶ ἂν κάτι ἴσως μετακινήσουν, ἂς ἀναθεματίζονται. Καὶ ὁ ἴδιος λέγει πάλι, μπορεῖ νὰ γίνεται οἰκονομία ὅπου δὲν γίνεται παρανομία (''οἰκονομητέον ἔνθα μὴ παρανομητέον'').
Καὶ ὁ Μέγας Βασίλειος στὸ ἔργο του ''Ἀσκητικὰ'' λέγει ὅτι εἶναι φανερὴ ἔκπτωση τῆς πίστεως καὶ κατηγορία γιὰ ὑπερηφάνεια, τὸ νὰ ἀθετεῖς κάτι ἀπὸ τὰ γεγραμμένα ἢ νὰ εἰσάγεις κάτι ποὺ δὲν εἶναι γεγραμμένο, καθὼς καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς εἶπε; ''τὰ δικά μου πρόβατα ἀκούουν τὴν φωνή μου, τὸν ξένον δὲν θὰ ἀκολουθήσουν, ἀλλὰ θὰ φύγουν ἀπὸ αὐτόν, διότι δὲν ἀναγνωρίζουν τὴν φωνὴ τῶν ξένων'' (Ἰω. 10, 5). Καὶ στὴν ἐπιστολὴ πρὸς τοὺς μοναχοὺς (ἐπιστολὴ Μεγάλου Βασιλείου ''πρὸς μονάζοντας'') λέγει ὅτι αὐτοὶ ποὺ προσποιητὰ ὁμολογοῦν τὴν ὑγιῆ πίστη, ἔχουν ὅμως κοινωνία μὲ ὅσους φρονοῦν διαφορετικά (τούς ἑτεροδόξους), αὐτούς, ἐὰν τοὺς εἰδοποιήσουμε καὶ τοὺς ἐνημερώσουμε καὶ δὲν ἀπομακρυνθοῦν ἀπὸ αὐτούς, ὄχι μόνον νὰ μὴ ἔχουμε κοινωνία μαζί τους, ἀλλὰ οὔτε ἀδελφοὺς νὰ τοὺς ὀνομάζουμε. Καὶ πρὶν ἀπὸ αὐτὸν ὁ θεοφόρος Ἰγνάτιος στὴν ἐπιστολή του πρὸς τὸν ἅγιο Πολύκαρπο ἐπίσκοπο Σμύρνης λέγει ὅτι, καθένας ποὺ λέγει κάτι ἀντίθετο ἀπὸ τὰ διατεταγμένα, καὶ ἂν ἀκόμη εἶναι ἀξιόπιστος, κι ἂν νηστεύει, κι ἂν κάνει θαύματα, κι ἂν προφητεύει, νὰ σοῦ φαίνεται ὡς λύκος μὲ δέρμα προβάτου, ποὺ ἐπιδιώκει τὴν φθορὰ τῶν προβάτων. Καὶ γιατί πρέπει νὰ λέμε πολλά, ὅλοι οἱ διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας, ὅλες οἱ σύνοδοι, ὅλες οἱ θεῖες γραφὲς μᾶς προτρέπουν νὰ ἀποφεύγουμε τοὺς ἑτεροδόξους (ἑτερόφρονας), καὶ νὰ ἀπομακρυνόμαστε ἀπὸ τὴν κοινωνία μαζί τους.
Ὅλους αὐτοὺς ἐγὼ νὰ τοὺς περιφρονήσω καὶ νὰ ἀκολουθήσω αὐτοὺς ποὺ νόθευσαν τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως, εἰσάγοντας καὶ τὸν Υἱὸ ὡς δεύτερον αἴτιον τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γιατί καὶ τὰ ὑπόλοιπα ἀτοπήματά τους πέρα ἀπὸ τὸ συγκεκριμένο βεβαίως, ἐκ τῶν ὁποίων ἀτοπημάτων ἔστω καὶ ἕνα μόνον ἦταν ἱκανὸ νὰ μᾶς φέρει σὲ διάσταση. Νὰ μὴ τὸ πάθω αὐτὸ ποτέ, Παράκλητε ἀγαθέ, νὰ μὴ ξεπέσω ἔτσι ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου καὶ ἀπὸ τοὺς κατάλληλους καὶ πρέποντες λογισμούς. Κατέχοντας τὴν διδασκαλία σου (τὴν ἁγιοπνευματικὴ) καὶ τῶν μακαρίων ἀνδρῶν ποὺ ἐνεπνεύσθησαν ἀπὸ Σένα, θὰ προσέθετα τὸν ἑαυτόν μου μαζὶ μὲ τοὺς ἁγίους Πατέρες μου, ἂν μὴ τί ἄλλο ἀποκομίζοντας ἀπὸ αὐτοὺς τὴν εὐσέβεια.
Τοῦτο τὸ Σύμβολο ἀπαιτοῦμεν ἀπό σᾶς, φίλοι, τὴν καλὴ παρακαταθήκη δηλαδὴ τῶν Πατέρων μας, ποὺ συγκεντρώθηκαν στὴν δική μας βασιλικὴ πόλη (ἐννοεῖ τοὺς ἁγίους Πατέρες ποὺ συγκεντρώθηκαν στὴν Βασιλεύουσα καὶ συνέταξαν τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως, τὸ γνωστό μας Πιστεύω). Ἀποδώσατε λοιπὸν αὐτὸ (τὸ Σύμβολο), ὅπως τὸ παραλάβατε ἀπὸ ἐμᾶς. Ἂν κάποιος ἀπὸ ἐσᾶς σᾶς ἐμπιστεύθηκε μία παρακαταθήκη, δὲν θὰ παραδώσατε τὴν ἴδια, ὅπως τὴν παραλάβατε; Ἀποδώσατε λοιπὸν καὶ τὸ Σύμβολο τῶν Πατέρων, ὅπως τὸ παραλάβατε.. δὲν δέχεται προσθήκη, δὲν δέχεται μείωση. Ἔχει κλειστεῖ καὶ σφραγιστεῖ ἀπὸ αὐτοὺς (τοὺς Πατέρες), καὶ ὅσοι τολμοῦν νὰ ἐπιφέρουν σὲ αὐτὸ καινοτομίες, ἀπομακρύνονται, καὶ ὅσοι διαφορετικὰ ἀπὸ αὐτὸ πράττουν ἔχουν εὐθύνες. Σᾶς φαίνεται ὅτι εἶναι μικρὸ πρᾶγμα ἡ γινομένη προσθήκη τῆς λέξεως, καὶ λίγο νὰ μιλήσουμε γιὰ αὐτήν; ἂν λοιπόν, ἔστω καὶ μικρὸν (τὸ θεωρεῖτε), τὴν ἀφαιρέσετε δὲ θὰ ἔβλαπτε σὲ τίποτε, ἀλλὰ μᾶλλον θὰ ὠφελήσει τὰ μέγιστα, διότι θὰ συνενώσει ὅλους τούς Χριστιανούς. Ἀλλὰ (ἡ προσθήκη) ἀποτελεῖ μέγα γεγονὸς καὶ πολὺ πρέπει νὰ συζητήσουμε γιὰ αὐτήν.
Ἑπομένως ἐμεῖς δὲν ἁμαρτάνουμε μιλώντας πολὺ γιὰ τὸ ζήτημα αὐτό. Γιὰ κάποια οἰκονομία ἔγινε ἡ προσθήκη; γιὰ οἰκονομία ἂς ἀφαιρεθεῖ πάλι, γιὰ νὰ δεχθεῖτε ἀδελφοὺς ποὺ νοιώθουν σπαραγμὸ ψυχῆς καὶ δίνουν μεγάλη σημασία στὸ νὰ γίνει ἀγάπη.
Σᾶς παρακαλοῦμε λοιπόν, πατέρες καὶ ἀδελφοὶ καὶ ἐντιμώτατοι κύριοι (οἱ χαρακτηρισμοὶ αὐτοὶ ἀπευθύνονται στοὺς Λατίνους), ὅπως καὶ πρωτύτερα σᾶς παρακαλέσαμε, γιὰ τὰ σπλάγχνα τοῦ Κυρίου μᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ ποὺ μᾶς ἀγάπησε, ἂν καὶ εἴμαστε ἀχρεῖοι καὶ ἁμαρτωλοὶ καὶ σὲ ἀπόγνωση, καὶ τὴν ψυχὴ Του προσέφερε γιὰ χάρη μας, ἂς ἐπανέλθουμε στὴν καλὴν συμφωνίαν ποὺ εἴχαμε πρωτύτερα μεταξύ μας καὶ μὲ τοὺς ἁγίους Πατέρες, ὅταν ὅλοι λέγαμε τὰ ἴδια, καὶ δὲν ὑπῆρχε ἀνάμεσά μας κάποιο σχίσμα. Ἂς ἀναγνωρίσει ὁ ἕνας τὸν ἄλλον ὡς ἀδελφόν. Ἂς σεβασθοῦμε τοὺς κοινούς μας Πατέρες. Ἂς τιμήσουμε τὶς ἀποφάσεις τους. Ἂς φοβη- θοῦμε τὶς ἀπειλές τους. Ἂς φυλά- ξουμε τὶς παραδόσεις, ὥστε ὁμοθυμαδὸν μὲ ἕνα στόμα καὶ μία καρδιὰ νὰ δοξάσουμε τὸ πάντιμον καὶ μεγαλο- πρεπὲς ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν''
Ορθόδοξος Τύπος, 23/05/014