Απόστολου Κ. Σαραντίδη
Δοκίμιο σύντομης σπονδυλωτής αντισυμβατικής προσέγγισης του Δωδεκαήμερου
ΑΝΤΙ ΕΥΧΩΝ
1. Αλλοτρίωση
Η βίαια και επιτυχής προσπάθεια αιώνων εισαγωγής ιδεολογίας, αλλοτρίωσε και θρησκειοποίησε την εκκλησιαστική αλήθεια, μα ποτέ δεν κατάφερε να κατακερματίσει τη Μία Αγία Καθολική και Αποστολική του Χριστού Εκκλησία διότι εκ φύσεώς Της «και πύλαι Άδου ου κατισχύσουσιν αυτής». Αυτό που στην πραγματικότητα πέτυχαν, ήταν ο κακοήθης νεοπλασματικός πολλαπλασιασμός αντορθόδοξων αιρετικών «εθνοφυλετικών» παρασυναγωγών στο όνομα ενός αλλοιωμένου και ως εκ τούτου ανύπαρκτου Χριστού που δεν σώζει από την πτώση, κατά κανόνα υποταγμένων στις σκοπιμότητες του κρατικού εθνικισμού. Κλειδί στην κατανόηση, η πτώση.
2. Ελληνισμός
Στους αρχαίους Έλληνες η θρησκεία υπηρετούσε περισσότερο τη μεταφυσική τους αναζήτηση και σχεδόν καθόλου την ατομοκεντρική ψυχολογική ανάγκη. Στη «σπουδή» του τρόπου της αλήθειας σε συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα, συναντώνται ο Ελληνισμός με τον Χριστιανισμό έτσι ώστε Ορθοδοξία και Ελληνισμός να είναι πλέον εδώ και αιώνες έννοιες ταυτόσημες.
3. Ολιστική παραφροσύνη
H διαφαινόμενη ένδειξη είναι πάντως και στοιχειώδης λογική παραδοχή. Η θρησκεία ως ατομοκεντρικό δογματικό πρότυπο δεν γεννά πολιτισμό. Πολιτισμό γεννά η αποτυχημένη μετά από την πτώση, αναζήτηση νοήματος αιτίας και σκοπού, της ύπαρξης και συνύπαρξης. H «μεταφυσική» δίψα αναζητά μεν τη μέθη της γνώσης, χαρίζεται όμως τελικά στη σχέση της με την ελευθερία από το «Εγώ». Στη γλώσσα της κοινής μας συνεννόησης, «Θεός» σημαίνει και ότι η ύπαρξη των όντων και η λογικότητα του ανθρώπου δεν θα μπορούσαν ποτέ να είναι προϊόντα τυφλής αναγκαιότητας. Ούτε η ύπαρξη και αλήθεια Του να δημιουργείται από την ομαδική σκέψη των κτισμάτων Του, ωσάν να δημιουργείται έτσι διά του χρόνου θεία ουσία κατανεμημένη εις τα μέλη του, είδωλο δηλαδή εξαμβλωτικό, κατά το κτιστό πρότυπο της ψηφίδας που για να σταθεί απαιτεί την αναγκαιότητα του έργου των άλλων σε ένα συνειδητό πλαίσιο και ολότητα ανθρωπότητας, η έννοια της οποίας δήθεν ανέκαθεν πάντοτε προϋπήρχε. Ολιστική σχολαστικιστική ανοησία της προσέγγισης του Θείου διά της νοημοσύνης. Στην Ορθόδοξη μοναδική αλήθεια, Τριάδα Ομοούσιος και Αχώριστος υποστατικών ακοινώνητων Προσώπων καθ’ όλα ίσων σε Μία αδιαίρετη ακατάληπτη ενότητα, με βασικό ενέργημα την ανιδιοτελή αγάπη, όχι μεταξύ τους σαν δήθεν τρεις ανεξάρτητες θεότητες αλλά προς τον άνθρωπο και τα αόρατα κτίσματα.
4. Θεάνθρωπος
Το αν ο Θεός έγινε άνθρωπος δεν είναι είδηση δημοσιογραφική. Υπάρχουν δεδομένα της πραγματικότητoς που δεν γνωστοποιούνται πάντοτε με πληροφόρηση ούτε με απλή συλλογιστική ανάλυση. Στην περίπτωση της ελεύθερης αυθυπαρξίας, η αγάπη δεν είναι συμπεριφορά που απλώς συνοδεύει την ύπαρξη. Είναι θεμελιακός τρόπος ύπαρξης. Το άκτιστο αίτιό της «γεννά» αχρόνως τον Yιό και Λόγο ο οποίος ενανθωπίζεται μέσα στον χρόνο ως τέλειος Θεός και τέλειος Άνθρωπος, «ασυγχύτως, ατρέπτως, αδιαιρέτως, αχωρίστως γνωριζόμενος» και «εκπορεύει» το Πνεύμα το Άγιο. Δεν είναι κάποια αόριστη θεότητα που το κάνει ελεύθερα αυθύπαρκτο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι η πατρότητα αλλά μεταξύ κτιστού και ακτίστου ουδεμία ομοιότης και αναλογία υπάρχει. H θεότητα υπ’ αυτήν την έννοια θα ήταν αναγκαστικός προκαθορισμός. Η πατρότητα με την ανάλογη ανθρώπινη κτιστή μεταφορά δομής, ελεύθερη επιλογή. Ο ελεύθερος Θεός δεν μπορεί παρά να προϋπάρχει στο Μυστήριο της Γεννήσεως από Παρθένο και να εισάγεται στην ανθρώπινη Ιστορία, καί ως Θεάνθρωπος.
5. Χριστούγεννα
Tα Χριστούγεννα είναι αναμφίβολα γιορτή. Έκρηξη χαράς μέσα στους αιώνες, για όσους στο βρέφος της Βηθλεέμ μπορούν να βλέπουν την ελευθερία του μανικού Θείου Έρωτα να γίνεται νόημα αιτίας και σκοπού της ανθρώπινης ύπαρξης. Στη φάτνη ψηλαφείται ο Θεός ελεύθερα. Ο τριαδικός τρόπος να χαρίζεται και στον άνθρωπο το ποθητό ακρότατο, να υπάρχει διότι ελεύθερα θέλει να συνεχίζει να υπάρχει αυτεξούσιος έξω από τον τάφο και τον χρόνο, και να θέλει έτσι να υπάρχει επειδή ελεύθερα αγαπάει, πρώτα τον δημιουργό του τον οποίον πλέον γνωρίζει και συναντά προσωπικά.
6. Θρησκευτικό Δωδεκαήμερο
Για την κοινωνικά θρησκευτική προοπτική, το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων είναι αφορμή ευφραντικών ψυχολογικών ηθικοδιδακτικής ωφελιμότητας καταστάσεων του ατόμου και όχι του ανθρώπου. Συναισθηματικός διάκοσμος, ασμάτια, ευχές, δώρα, γευστικές ηδονές. Όλα κουρασμένα από τον φόρτο της συνήθειας. Θρησκεία με αυτή της τη μορφή δεν κομίζει απαντήσεις για νόημα ζωής και θανάτου. Μηρυκάζει στερεότυπα και a priori. Στους αντίποδες, η Εκκλησία. Ο «βίος» του Θείου, μια συναρπαστική διαδοχή σημείων υπαρκτικής ελευθερίας από τη νομοτέλεια της πτωτικής ανθρώπινης φύσεως τα οποία μαρτυρούν τον τρόπο της ελευθερίας. Την «κένωση» από την ιδιοτέλεια. Τη ζωή ως αμετρία αυθυπέρβασης και αυτοπροσφοράς.
7. Χρόνος
Ο χρόνος είναι πρόσφορος «κλείνοντας» το σωτήριον ημερολογιακό έτος 2017 στην οριακή κατά κόσμον κοινωνική ολοκλήρωσή του, για να περάσουν στο «μέλλον» διαχρονικές αναφορές σχετικά με την πορεία του χρόνου. Η «ροή του χρόνου» βιώνεται ως διαδοχή γεγονότων. Η συμπαντική φύση αλλά και ο βίος του ανθρώπου, σπάνια «ενεργούνται» και πιο συχνά «γίγνονται». Προσπαθούν να γίνουν αντιληπτά, όντα σε συνεχή μεταβολή. Η μεταβολή αυτή ψευδαισθητικά βιώνεται ως μετάβαση από ένα παλαιό «πρότερον» σε ένα μελλοντικό «ύστερον».
8. Συνειδητότητα
Μόνο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τη διαδοχή των γεγονότων ως «ροή του χρόνου» αλλά και τη συνειδητή ύπαρξη των όντων. Νοιάστηκε για παράδειγμα, η αγελάδα για την ύπαρξη και τη μεταβολή του σύμπαντος κόσμου ή το δέντρο για την ύπαρξη του γειτονικού του βράχου! Το ένα για το άλλο είναι ουσιαστικά ανύπαρκτα και μόνον ο άνθρωπος έχει συνείδηση χρόνου αλλά και της ύπαρξης και οντότητος, υποκειμενικά, ως αποτέλεσμα των στενών δυνατοτήτων των πέντε αισθήσεων. Το μόνο που του απομένει είναι η έμφυτη αναζήτηση διά της Ιεράς Παραδόσεώς του, του όντος υπαρκτού νοήματος, της εν πράγμασι ουσίας.
9. Αποκλειστικότητα
Η αντίληψη της πραγματικότητας με αίσθηση χρονικότητος είναι λοιπόν ανθρώπινη αποκλειστικότητα και Δωρεά και μόνο για αυτόν η μεταβολή και το γίγνεσθαι ανάγονται ερμηνευτικά σε διάβαση από αιτία σε σκοπό. Για τον άνθρωπο, η επιθυμία της ζωής μεταφράζεται σε αίτημα αγαπητικής σχέσης. Γι’ αυτό και το σημαίνον της ανταπόκρισης αναδύεται Μυστηριακά πάντοτε στο σημαινόμενο του τόπου του άλλου, που ορίζει την είσοδο στη σχέση. Δηλαδή στον κόσμο της γλώσσας και του συμβολισμού μακράν του φαντασιακού. Στη σπερματική εμφάνιση της λογικότητος και στη γένεση του λογικού υποκειμένου. Τελικός «ορισμός» του ανθρώπου, η ελευθερία με την προπτωτική του αποκατάσταση, μέσα από το δίλημμα του Λόγου και της αλογίας.
10. Κρόνος
Τον παραστατικότερο «ορισμό» του χρόνου προσδίδει ο ελληνικός εναργής μύθος όπου ο Χρόνος είναι Κρόνος που γεννά παιδιά και τα τρώει. Η εικόνα αναπαράγει τη χρονική διαδοχή σαν πραγματικότητα προσωποποιημένη μεταβάλλοντας θεία και αδιάκοπα το παρόν σε παρελθόν και την ύπαρξη σε ανυπαρξία με δυναμική ανάτασης και επαναφοράς. Μέχρι την εμφάνιση στον αρχαίο κόσμο του Προμηθεϊκού σχήματος της ελληνικής ανταρσίας και της δωρεάς του φωτός ως εθελόθυτο ημιθεϊκό απαύγασμα αρχοντικής υπέρβασης του χρόνου σε ανύποπτο τόπο.
11. Σήμερον
Για την Ορθόδοξη πρακτική αλλά και μαρτυρία, παρελθόν, παρόν και μέλλον, σε μιαν αδιάσπαστη ενότητα βιωματικού χαρακτήρα, όπου τα πάντα βρίσκονται να κινούνται σε ένα «αιώνιο παρόν», «νυν και αεί», πρόγευση Αθανασίας, μήνυμα Αναστάσιμο και Ελπιδοφόρο: «Η Παρθένος Σήμερον τον Υπερούσιον Τίκτει…», «Σήμερον της Σωτηρίας ημών το Κεφάλαιον…» κλπ. Επομένως το «νυν» παραπέμπει απευθείας στο «αεί» ενώ το «παρόν» να εκλαμβάνεται μόνο ως νοητό όριο, οριακή τομή ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον και χρονικά αδιάστατο, το οποίο παραμένει απρόσιτο εμπειρικά στον άνθρωπο, δίχως τη δυναμική και διαλεκτική προσέγγιση του χρόνου και του τόπου.
12. Νόημα
Σημείο αναφοράς και λειτουργικό εναπόθεμα διαμέσου των γενεών, η ιστορική μνήμη. Το παράδοξο όμως αλλ’ ίσως και οξύμωρον βρίσκεται στη δυναμική η οποία ενυπάρχει στο ανθρώπινο στοιχείο, που βρίσκει την κατεξοχήν εφαρμογή του στον Ελληνισμό με τον οικουμενικό του χαρακτήρα, να διαμορφώνει τις προϋποθέσεις και αναγκαίες συνθήκες σε υπερβάσεις διαχρονικές, ικανές να μεταβάλλουν το μέλλον των αγέννητων και των άλλων που θα παραλάβουν και θα παραδώσουν, σε μιαν αέναη παράδοση της σκυτάλης μέσα στον κτιστό χρόνο με τα μέσα του κόσμου τούτου εν Αγίω Πνεύματι. Έτσι η «ροή» δείχνει για πρώτη φορά τώρα να αποκτά νόημα και αξία. Μια ανθρώπινη διάσταση έξω από τις κοινωνικές φόρμες και επιταγές, μια πορεία και ένα πέρασμα προς τους άλλους.
13. Διδάσκαλοι
Καθοριστικός καταλύτης στην πορεία αυτή που γεννάται και αναγεννάται μέσα στον ανθρώπινο χρόνο, οι πνευματικοί διδάσκαλοι και η ομάδα συν αυτοίς, είτε λέγεται «κρυφό σχολειό» είτε «αποστολή» ακόμη και σε κατεχόμενες μνήμες και πατρίδες είτε διδαχή και διδασκαλία. Μια παίδευση του νου με «νοητικά σχήματα» που μορφοποιούνται πάντοτε στην ώρα τους ως ωραία υποκείμενα του χρόνου με τα αντικείμενα του Λόγου.
14. Μνήμη μέλλοντος
Αυτό που θα μένει τελικά κάθε φορά, είναι η δύναμη για τη βεβαιότητα της ελπίδας που γεννά η επιλογή της διδασκαλίας μέσα στον χρόνο, συνήθως έπειτα από αρκετές ανθρώπινες γενεές, μέσα από την ιστορική μνήμη και την πολιτισμική επιβίωση πληθυσμιακών ομάδων, που επενδύουν με τα μέσα της Παιδείας στον χρόνο και όχι στον τόπο, στο κλέος και όχι στη φήμη, στην αξία και όχι στη μονότροπη αριθμολαγνεία. Έτσι, η μνήμη του μέλλοντος είναι με το μέρος του παρελθόντος. Το παρελθόν αποτελεί πάντοτε μέρος του μέλλοντος. Η τύχη του παρόντος δεν αποτελεί το συνεκτικό στοιχείο άρα δεν έχει καμία ελπίδα. Το μέλλον του μέλλοντος ενυπάρχει σε ανύποπτο χρόνο στο παρελθόν των προηγούμενων, μέσα από τα οποία το παρόν αποτελεί γελοία αναπαράσταση μιας ασήμαντης κενολογίας.
15. Μωρία
Στον «πολιτισμό» της νεωτερικής ατομοκρατίας, όλο και περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ελευθερία ως εγωτικό δικαίωμα αρχών, ταυτίζοντάς την με τη νομική εξασφάλιση. Αδυνατούν να κατανοήσουν πως το λογικό υποκείμενο συγκροτείται χάρη σε σχέση η οποία παραμένει πάντοτε δυνατότητα και όχι αναγκαιότητα. Τότε, φθάνουν στη μωρία να αντιμετωπίζουν «πρωτοχρονιάτικα» τον χρόνο σαν μαγικό υπερβατικό συντελεστή μετάβασης από το πρότερον στον ύστερο προκαθορισμό μιας απροσδιόριστης θείας τύχης, ευχόμενοι εις εαυτούς και αλλήλους κάνοντας απλά κινήσεις χωρίς πράξεις, και ειδωλοποιώντας τον ουσιαστικά σε στρεβλό προσωποποιημένο νοητικό αντικατοπτρισμό, να τους φέρει από μόνος του ευτυχία, υγεία και ειρήνη, αυτοματικά και μη αναγώγιμα σε αίτημα σχέσεων. Γι’ αυτό, μαζί με την ατομοκρατία γέννησαν και θεσμούς ικανούς να τη χαλιναγωγήσουν. Στη Δύση όλα αυτά, με περισσή μαεστρία αλλά και τρανταχτή προχειρότητα στα όρια της γελοιότητος. Με την επισήμανση ότι όταν ομιλούμε σήμερα για «Δύση» δεν αναφερόμαστε σε γεωγραφικό όρο, μιας και η αλλοτρίωση επεκτείνεται πλέον στα τέσσερα σημεία του ορίζοντος, συμπεριλαμβανομένου του ελλαδικού χώρου αλλά και της Ρωσίας.
16. Τελετουργία
«Θα ήταν καλύτερο», λέει η αλεπού στον «Μικρό Πρίγκιπα» στο αριστούργημα του Antoine de Saint-Exupery, «να έρχεσαι πάντοτε κάθε ημέρα την ίδια ώρα. Αν έρχεσαι, για παράδειγμα, στις τέσσερις το απόγευμα, θα αρχίσω από τις τρεις να είμαι ευτυχισμένη. Όσο θα περνάει η ώρα, τόσο θα νιώθω ευτυχισμένη. Στις τέσσερις πια θα πηγαινοέρχομαι και θα ανησυχώ. Θα ανακαλύψω το κόστος της ευτυχίας. Αν όμως έρχεσαι όποτε να’ ναι, ποτέ δεν θα ξέρω πότε ακριβώς να σού ‘χω ανοίξει την καρδιά μου. Χρειάζεται τελετουργία». Στην ερώτηση του πρίγκιπα «τι είναι τελετουργία», εκείνη απαντά: «Είναι κι αυτό κάτι που έχει ξεχαστεί. Είναι αυτό που κάνει τη μια ημέρα να διαφέρει από την άλλη. Την άλλη ώρα από την άλλη». Κάποιο ορατό σημάδι δηλαδή που να φανερώνει τη διαφορά ανάμεσα σε ένα ατομικό ενέργημα και στην επιτέλεση μιας αποστολής ή μιας τιμητικής ανάθεσης. Της διαφορετικής διαφοράς, στην ώρα της. Το ωραίο δώρημα υποκείμενο για τον χρόνο. Η ανατροπή του πονηρού αιφνιδιασμού. Η απαλλαγή από τον θεσμό με την εγκατάσταση της αξίας.
17. Θέωση
Ο κόσμος τελεολογικά είναι το γίγνεσθαι μιας ελευθερίας και όχι η τυφλή διαδικασία μιας άλογης ή έλλογης θεσμικής αναγκαιότητας. Ο Άκτιστος Αίτιος του υπαρκτού, καλεί τα ανθρώπινα όντα εκ του μη όντος προς την «περιπέτεια» της ζωής με τον συνάνθρωπο δι’ Αυτού, και της ένωσης με Τον ίδιο, πέρα από τον νου, με την φωτισμένη από Φως Ιλαρόν καρδιά. Αρκεί αυτή εκούσια και νηπτικά να έχει προηγουμένως καθαρθεί. Τότε, δύναται να ανοίξει και ο υπέρλογος αδιαίρετος δοξασμός – θέωση κατά Χάριν σώματος και ψυχής εις το «αιώνιο παρόν», όπως μας έχει κληροδοτήσει η Ιερά Παράδοση των Αγίων Πατέρων, κυρίως από το λησμονημένο απολεσθέν Ρωμαϊκό Ευρωπαϊκό παρελθόν. Ο χρόνος ως κτίσμα εσχατολογικά υπό κατάργηση, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να μετράει υποκειμενικά τη δυναμική της ανταπόκρισης και μάλιστα με τρόπο ψευδαισθητικό μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο.
18. Αστοχία
Η άρνηση, δηλώνεται πάντοτε ως δαιμονική αποτυχία της σχέσης του ανθρώπου με το Θείο και κατ’ επέκταση με τον συνάνθρωπο, ως αστοχία, δηλαδή αμαρτία. Πτωτική ιδιοτέλεια του κτιστού. Φθορά και θάνατος. Η κατάφαση για τον καθένα ξεχωριστά σε κοινωνία με το Παν, ελευθερώνει από την ψευδή νομοτελειακή χρονικότητα και συναντά από αυτή τη ζωή, τον αναστημένο από τον Σταυρό Θεάνθρωπο. Την καθηγιασμένη εις το πνευματικό και υλικό ύδωρ εμβαπτισμένη Θεοφάνεια.
19. Η διαφορά
Η κατάθεση προτάσεων νοηματοδότησης του βίου, και της στρατηγικής της ύπαρξης στα κτίσματα του χρόνου και του τόπου ως αιώνιο παρόν, πρόγευση αθανασίας, ήταν πάντοτε η ειδοποιός διαφορά που έδινε ταυτότητα στους Ορθόδοξους Έλληνες και δι’ αυτών σε όλη την οικουμένη. Για παράδειγμα, στα τετρακόσια ή και πεντακόσια χρόνια υπό Οθωμανικό ζυγό η συνείδηση της διαφοράς αυτής διαφυλάχθηκε μοναδικά και κατάφερε να τα βάλει στο περιθώριο της Ιστορίας μας. Στα σύγχρονα Χριστούγεννα, δυσκολεύεται μα και πάλι θα τα καταφέρει. Το «μικρό ποίμνιο» βρίσκεται σταθερά προσανατολισμένο σε αυτή τη δύσκολη πορεία και θα είναι πάντοτε παρόν. Η διαφορά που κάνει τη διαφορά. Η μαγιά απέναντι στη μαγεία.
20. Αντισυμβατικά
Αντί ευχών λοιπόν, Χαίρετε και αγαλλιάσθε! «Χριστός γεννάται Σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη».
……………………………………………………………………………......................................................
Ο Α.Κ.Σαραντίδης είναι δάσκαλος στην Καβάλα και πολιτικός επιστήμων