04-11-2019
ΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΘΕΜΑ ΜΟΝΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΦΥΣΕΩΣ;
Ἐσχάτως διατυπώθηκε ἡ ἄποψη ὅτι τό Οὐκρανικό ζήτημα εἶναι «διοικητικῆς φύσεως θέμα, πού δέν τυγχάνει θέμα Ὀρθοδόξου ἀκριβείας περί τήν πίστιν»[1]. Εἶναι ὅμως σωστή αὐτή ἡ ἄποψη;
Ὁπως θά ἀποδείξουμε παρακάτω, θεωροῦμε ὡς ἑσφαλμένη τήν ἀνωτέρω τοποθέτηση, διότι προσπαθεῖ νά ἐλαχιστοποιήσει καί νά ὑποβιβάσει τό πολυδαίδαλο Οὐκρανικό ζήτημα σέ ἕνα ἁπλό σχίσμα καί θέμα μόνο διοικητικῆς φύσεως, παραθεωρώντας τίς ὑπόλοιπες καί σημαντικότερες πτυχές του.
Κατ’ἀρχήν, θά θέλαμε νά ἐπισημάνουμε ὅτι ὄντως ἕνα ἁπλό σχίσμα εἶναι διοικητικῆς φύσεως θέμα. Ἄς δοῦμε, ὅμως, πρώτα τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας γιά τό σχίσμα.
1. Τό ἐννοιολογικό περιεχόμενο τοῦ σχίσματος
Ὁ Μέγας Βασίλειος μᾶς δίδει τόν ὁρισμό τοῦ σχίσματος στόν Α΄ Κανόνα του, λέγοντας : «Σχίσματα δέ (ὠνόμασαν οἱ παλαιοί) τούς δι'αἰτίας τινάς ἐκκλησιαστικάς καί ζητήματα ἰάσιμα πρός ἀλλήλους διενεχθέντας». Ἑρμηνεύει ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης τόν παραπάνω Κανόνα, λέγοντας : « Σχισματικοί δέ ὀνομάζονται ἐκεῖνοι, ὁποῦ διαφέρονται πρός τήν καθολικήν Ἐκκλησίαν, ὄχι διά δόγματα πίστεως, ἀλλά διά κάποια ζητήματα ἐκκλησιαστικά καί εὐκολοϊάτρευτα»[2].
2. Σχέση μαρτυρίου - σχίσματος
Ἑρμηνεύοντας ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης τόν 31ο Κανόνα τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, παραθέτει τήν γνώμη τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ὁ ὁποῖος στήν 11η ὁμιλία του στήν πρός Ἐφεσίους ἐπιστολή ἀναφέρει ὅτι ἕνας ἅγιος ἄνθρωπος εἶπε πώς οὔτε αἷμα μαρτυρίου δέν μπορεῖ νά ἐξαλείψει τήν ἁμαρτία τοῦ χωρισμοῦ τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς διαιρέσεως, καί ὅτι τό νά σχίσει κάποιος τήν Ἐκκλησία εἶναι χειρότερο κακό ἀπό τό νά πέσει σέ αἵρεση. Γράφει καί ὁ ὁμολογητής ἅγιος Διονύσιος Ἀλεξανδρείας στήν πρός τόν Ἐπίσκοπο Ναυάτο ἐπιστολή ὅτι πρέπει νά πάθει κάποιος ὁποιοδήποτε κακό κι ἄν εἶναι, μόνο νά μήν σχίσει τήν Ἐκκλησία, καί ὅτι εἶναι ἐνδοξότερο τό μαρτύριο, πού ὑπομένει κάποιος, γιά νά μήν σχίσει τήν Ἐκκλησία, παρά τό μαρτύριο, πού ὑπομένει γιά νά μήν εἰδωλολατρήσει. Ἐπειδή στό μέν μαρτύριο, γιά νά μήν εἰδωλολατρήσει, μαρτυρεῖ γιά τήν ὠφέλεια τῆς δικῆς του ψυχῆς, ἐνῶ στό μαρτύριο, γιά νά μήν σχίσει τήν Ἐκκλησία, μαρτυρεῖ γιά τήν ὠφέλεια καί ἕνωση ὅλης τῆς Ἐκκλησίας[3].
3. Βάπτισμα σχισματικῶν
Κατά τόν Α΄ Κανόνα τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, οἱ σχισματικοί στεροῦνται τῆς Χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, «διότι ἡ μέν ἀρχή τοῦ χωρισμοῦ διά σχίσματος γέγονεν˙ οἱ δέ τῆς Ἐκκλησίας ἀποστάντες, οὐκ ἔτι ἔσχον τήν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐφ'ἑαυτούς˙ ἐπέλιπε γάρ ἡ μετάδοσις τῷ διακοπῆναι τήν ἀκολουθίαν. Οἱ μέν γάρ πρῶτοι ἀναχωρήσαντες παρά τῶν πατέρων ἔσχον τάς χειροτονίας, καί διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν αὐτῶν, εἶχον τό χάρισμα τό πνευματικόν˙ οἱ δέ ἀπορραγέντες, λαϊκοί γενόμενοι, οὔτε τοῦ βαπτίζειν, οὔτε τοῦ χειροτονεῖν εἶχον τήν ἐξουσίαν˙ οὔτε ἠδύναντο χάριν Πνεύματος Ἁγίου ἑτέροις παρέχειν, οἷς αὐτοί ἐκπεπτώκασι˙ διό ὡς παρά λαϊκῶν βαπτιζομένους τούς παρ'αὐτῶν, ἐκέλευσαν ἐρχομένους ἐπί τήν ἐκκλησίαν, τῷ ἀληθινῷ βαπτίσματι τῷ τῆς ἐκκλησίας ἀποκαθαίρεσθαι»[4].
Tό βάπτισμα τῶν σχισματικῶν φάνηκε εὔλογο στίς Συνόδους περί τόν Κυπριανό[5] καί τόν Φιρμιλιανό νά ἀθετηθεῖ, γιατί οἱ σχισματικοί χωρίσθηκαν κατά τήν ἀρχή ἀπό τήν Ἐκκλησία καί, ἀφοῦ χωρίσθηκαν, ἔχασαν καί τήν Χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, γιατί ἡ μετάδοσή της διακόπηκε. Ἐπειδή, λοιπόν, ἔγιναν λαϊκοί, δέν ἔχουν οὔτε χάρισμα πνευματικό, οὔτε ἐξουσία νά βαπτίζουν ἤ νά χειροτονοῦν. Ἀκολούθως, αὐτοί, πού βαπτίζονται ἀπό αὐτούς, ἐπειδή βαπτίζονται ἀπό λαϊκούς, πρόσταξαν νά βαπτίζονται μέ τό ἀληθινό Βάπτισμα τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας.
Συμπερασματικά, ὁ Μέγας Βασίλειος ἀθετεῖ τό βάπτισμα τῶν σχισματικῶν, ἐπειδή τούς λείπει ἡ τελειωτική Χάρις[6].
Ὁ ἅγιος Κυπριανός καί οἱ δύο Σύνοδοι, πού ἔγιναν περί αὐτόν στήν Ἀφρική, ἀλλά καί ἡ Σύνοδος, πού ἔγινε στό Ἰκόνιο ἀπό τόν ἅγιο Φιρμιλιανό, φυλάττοντας τήν ἀκρίβεια, πρόσταξαν ὅτι οἱ σχισματικοί, ὅταν προσέρχονται στήν Καθολική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, νά βαπτίζονται, ἐπειδή οἱ πρῶτοι ἱερωμένοι τῶν σχισματικῶν εἶχαν μέν τό χάρισμα τοῦ νά χειροτονοῦν καί νά βαπτίζουν ἀπό τήν Ἐκκλησία. Ἀφοῦ, ὅμως, μία φορά σχίσθηκαν ἀπό τό ὅλο σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, τό ἔχασαν καί δέν μποροῦν πλέον νά βαπτίσουν ἤ νά χειροτονήσουν ἄλλους καί ἁπλῶς νά δώσουν Χάρι, τήν ὁποία στερήθηκαν μέ τό σχίσμα. Γι'αὐτό καί αὐτοί, πού βαπτίζονται ἀπό αὐτούς, λογίζονται ὅτι βαπτίσθηκαν ἀπό λαϊκούς, γι'αὐτό καί χρειάζονται νά βαπτισθοῦν.
4. Χειροτονία - ἱερωσύνη σχισματικῶν
Τό βάπτισμα, ἡ ἱερωσύνη καί ἡ χειροτονία τῶν σχισματικῶν εἶναι ἄκυρα.
5. Συμπροσευχή μέ σχισματικούς
Ὁ 33ος Ἱερός Κανών τῆς ἐν Λαοδικείᾳ Τοπικῆς Συνόδου ρητά ἀπαγορεύει τήν συμπροσευχή μέ τούς σχισματικούς. «Ὅτι οὐ δεῖ σχισματικοῖς συνεύχεσθαι»[7].
6. Ἀντιμετώπιση σχισματικῶν
Ὁ σχισματικός, πού χωρίζεται ἀπό τήν Καθολική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, στερεῖται τῆς θείας Χάριτος καί καθαιρεῖται, ἄν εἶναι κληρικός, ἤ ἀφορίζεται, ἄν εἶναι λαϊκός[8].
Αἴτιο τῆς δημιουργίας τῶν σχισμάτων εἶναι ἡ ὑπερηφάνεια καί ἡ φυσίωση, πού ὁδηγεῖ στήν διάσπαση τῆς Ἐκκλησίας καί τήν χωριστή προσφορά τῶν ἁγίων σέ ἄλλα ἀνορθούμενα θυσιαστήρια κατά τῆς ἐκκλησιαστικῆς πίστεως καί καταστάσεως.
Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος νουθετεῖ τούς Κορινθίους : «ἵνα τό αὐτό λέγητε πάντες καί μή ἡ ἐν ὑμῖν σχίσματα»[9]. Ὁ ἴδιος παρακαλεῖ τούς Ρωμαίους : «σκοπεῖν τούς τάς διχοστασίας καί τά σκάνδαλα παρά τήν διδαχήν, ἥν ὑμεῖς ἐμάθατε, ποιοῦντας»[10]. Περιεργάζεσθε, λέγει, ἀδελφοί, μέ ἀκρίβεια αὐτούς, πού κάνουν σχίσματα καί αἱρέσεις, τά ὁποία εἶναι ἔξω ἀπό τήν διδαχή τῶν Ἀποστόλων, πού μάθατε. Ἀπό αὐτό καταλαβαίνουμε ὅτι ἀκόμη μία αἰτία ἐμφανίσεως τῶν σχισμάτων εἶναι ἡ ἀθέτηση τῆς διδαχῆς τῶν Ἀποστόλων. Συμφώνως γράφει καί ὁ Θεοφόρος ἅγιος Ἰγνάτιος πρός τούς Ἐφεσίους˙ «Τούς μερισμούς φεύγετε ὡς ἀρχήν κακῶν. Ἐιώθασί τινές δόλῳ πονηρῷ τό ὄνομα Χριστοῦ περιφέρειν, ἄλλα τινά πράσσοντες ἀνάξια Θεοῦ, οὖς δεῖ ὑμᾶς ὡς θηρία ἐκκλίνειν. Εἰσί γάρ κύνες λυσσῶντες, λαθροδῆκται, οὕς δεῖ ὑμᾶς φυλάσσεσθαι, ὄντας δυσθεραπεύτους». Στήν πρός Φιλαδελφεῖς ἐπιστολή ἀναφέρει˙ «Μή πλανᾶσθε, ἀδελφοί μου, εἴ τις σχίζοντι ἀκολουθεῖ, βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομεῖ».
7. Τρόπος ἀποδοχῆς τῶν σχισματικῶν
Σύμφωνα μέ τόν 5ο Ἱερό Κανόνα τῆς ἐν Ἀντιοχείᾳ Τοπικῆς Συνόδου «εἴ τις πρεσβύτερος, ἤ διάκονος, καταφρονήσας τοῦ ἰδίου ἐπισκόπου, ἀφώρισεν ἑαυτόν τῆς ἐκκλησίας καί ἰδία συνήγαγε, καί θυσιαστήριον ἔστησε, καί τοῦ ἐπισκόπου προσκαλεσαμένου ἀπειθείη, καί μή βούλοιτο αὐτῷ πείθεσθαι, μηδέ ὑπακούειν καί πρῶτον καί δεύτερον καλοῦντι, τοῦτον καθαιρεῖσθαι παντελῶς καί μηκέτι θεραπείας τυγχάνειν, μηδέ δύνασθαι λαμβάνειν τήν ἑαυτοῦ τιμήν. Εἴ δε παραμένοι θορυβών καί ἀναστατών τήν ἐκκλησίαν διά τῆς ἔξωθεν ἐξουσίας ὡς στασιώδη αὐτόν ἐπιστρέφεσθαι»[11].
Ὁ Ἱερός αὐτός Κανών ὑποδεικνύει τήν μέθοδο ἐπιστροφῆς τῶν σχισματικῶν. Προηγεῖται ἡ πρώτη καί δεύτερη πρόσκληση καί ἡ κατ'ἰδίαν νουθεσία ἀπό τόν ἐπίσκοπο, ἀκολουθεῖ ἡ ἐπιβολή τῆς καθαιρέσεως ὡς ἀναπόφευκτη, ὅπως ἐπίσης καί ὁ σωφρονισμός τοῦ ἁμαρτάνοντος ἀπό τήν κοσμική ἐξουσία, σέ περίπτωση πού τό σκάνδαλο συνεχίζεται. Ἡ ἐπιστράτευση τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας δέν σημαίνει ἔλλειψη ἀγάπης, ἐφ'ὅσον αὐτός, πού σκανδαλίζει τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας, μπορεῖ νά περιορισθεῖ, νά ἀναχαιτισθεῖ καί νά σωφρονισθεῖ.
Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι, ἐνῶ οἱ ἐπίσκοποι πράττουν κάθε τί, πού εἶναι δυνατό γιά τήν ἐπιστροφή τῶν αἱρετικῶν καί σχισματικῶν, δέν παραιτοῦνται ἀπό τίς θεμελιώδεις ὀρθόδοξες ἐκκλησιολογικές θέσεις καί μάλιστα ἀπό τήν πίστη τῆς Καθολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὡς τῆς μόνης ἀληθινῆς Ἐκκλησίας, στήν ὁποία ὑπάρχει ἀσφαλής ἡ σωτηρία μέσῳ τῶν ἁγίων μυστηρίων, οὔτε καί ἔρχονται σέ μυστηριακή ἤ συμπροσευχητική κοινωνία μέ αὐτούς πρίν ἀπό τήν ἐπιστροφή τους στήν Ὀρθοδοξία[12].
Ὅλα τά παραπάνω, λοιπόν, ἀφοροῦν ἔνα ἁπλό σχίσμα.
8. Τό Οὐκρανικό εἶναι ἕνα πολυσύνθετο οἰκουμενιστικό σχίσμα
Ἀλλά, τό Οὐκρανικό δέν εἶναι ἁπλῶς καί μόνο ἕνα σχίσμα καί συνεπῶς θέμα μόνο διοικητικῆς φύσεως, ἀλλά εἶναι ἕνα πολυσύνθετο σχίσμα, πού ἀπαρτίζεται ἀπό ἕνα συμπίλημα παρεκκλίσεων. Συνεπῶς, τό Οὐκρανικό εἶναι θέμα καί διοικητικό καί κανονικό καί ἐκκλησιαστικό καί ἐκκλησιολογικό - δογματικό καί οἰκουμενιστικό καί γεωπολιτικό και σωτηριολογικό.
Α) Τό Οὐκρανικό εἶναι θέμα στρεβλώσεως τῆς ἐννοίας τῆς μετανοίας, διότι δέν ὑπῆρξε ἐκ μέρους τῶν σχισματικῶν πραγματική μετάνοια, ἀποκήρυξη τοῦ σχίσματος και ἔνταξη στην Κανονική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας μέ ἐπικεφαλῆς τόν Κανονικό Μητροπολίτη Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας κ. Ὀνούφριο.
Β) Τό Οὐκρανικό εἶναι θέμα δικαιοσύνης, διότι «...χωρίς δωσιδικία καί ἁρμοδιότητα ἡ Ἁγία καί Ἱερά Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐπελήφθη τελεσιδίκων καί ὁριστικῶν ἀποφάσεων κατά τέως κληρικῶν καί ἤδη λαϊκῶν τῆς τελείας Πατριαρχικῆς Συνόδου τῆς Ρωσσικῆς Ἐκκλησίας, ἀποκαταστήσασα αὐτούς, καί ἑπομένως οἱ σχετικές ἀποφάσεις εἶναι ἄκυρες, διότι ἐλήφθησαν ὑπό ἀναρμοδίου ὀργάνου καί ὅσα χρόνια καί νά περάσουν θά παραμένουν ἄκυρες ... καί …ἡ συγκληθεῖσα λεγομένη «ἑνωτική Σύνοδος» εἶναι καί αὐτή ἄκυρη, διότι ἀπαρτίστηκε ἀπό λαϊκά πρόσωπα, καί κατά ταῦτα ἡ χορήγηση τοῦ καθεστῶτος τῆς Αὐτοκεφαλίας σέ αὐτήν τήν μή ὑποστατή «ἐκκλησιαστική» δομή ἀποβαίνει ἄκυρη»[13].
Γ) Τό Οὐκρανικό εἶναι θέμα διοικητικῆς φύσεως, διότι ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος δημιούργησε ἀντικανονικῶς τήν νέα σχισματική ψευδοεκκλησία μέ ἐπικεφαλῆς τόν Ἐπιφάνιο παράλληλα μέ τήν Κανονική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας μέ ἐπικεφαλῆς τόν Κανονικό Μητροπολίτη Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας κ. Ὀνούφριο.
Δ) Τό Οὐκρανικό εἶναι θέμα κανονικό, διότι εἶναι ἀντικανονική εἰσπήδηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχίου σέ ξένη δικαιοδοσία τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας.
Ε) Τό Οὐκρανικό θίγει τήν περί μυστηρίων διδασκαλία, διότι οἱ ἀπαρτίζοντες τήν νέα ψευδοεκκλησία εἶναι χωρίς ἱερωσύνη, ἀποστολική διαδοχή καί ἔγκυρα μυστήρια, ἀχειροτόνητοι, αὐτοχειροτόνητοι, καθηρημένοι, ἀφορισμένοι.
ΣΤ) Τό Οὐκρανικό εἶναι θέμα ἐκκλησιολογικό - δογματικό, διότι, σύμφωνα μέ τόν Πρωτοπρεσβ. Ἀναστάσιο Γκοτσόπουλο[14], «δυστυχῶς, τὸ ἐκκλησιαστικὸ πρόβλημα τῆς Οὐκρανίας ἐξελίσσεται ἀπὸ πρόβλημα κανονικῆς ὑφῆς σὲ μεῖζον ἐκκλησιολογικό πρόβλημα, μὲ ἀπροσδιόριστες γιὰ τὴν ὥρα συνέπειες καὶ διαστάσεις :
Ἔχουμε στὴ νεώτερη ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία γιὰ πρώτη φορὰ τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη νὰ προσδίδει στὰ «πρεσβεῖα τιμῆς» – ποὺ ἀναμφισβήτητα ἡ Ὀρθόδοξη παράδοση τοῦ ἀναγνωρίζει – ἔννοια πρωτείου ἐξουσίας παπικοῦ τύπου.
Πρωτεῖο τιμῆς (πρεσβεῖα τιμῆς) :
α΄) Συντονιστικὸς ρόλος στὶς πανορθόδοξες σχέσεις.
β΄) Ἒκφραση καὶ ὑλοποίηση ἀποφάσεων, ποὺ λαμβάνουν ἐν Συνόδῳ οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες.
Παπικὸ πρωτεῖο ἐξουσίας :
α΄) Ὁ πάπας ἐνεργεῖ ὑπερορίως, ὄχι μόνο στὰ ὅρια τοῦ Πατριαρχείου Ρώμης, ἀλλὰ στὴν καθ’ ὅλου Ἐκκλησία.
β΄) Ὁ πάπας ἀποφασίζει κυριαρχικά καί ἀνεξάρτητα ἢ καὶ ἀντίθετα μὲ τὴν γνώμη τῶν κατὰ τόπους Ἐκκλησιῶν.
γ΄) Οἱ λοιποὶ ἐπίσκοποι ὑποχρεοῦνται νὰ ἀποδεχθοῦν τὴν παπικὴ ἀπόφαση.
δ΄) Ἡ παπικὴ ἀπόφαση δὲν χρήζει ἐγκρίσεως, ἀλλὰ οὔτε προσβάλλεται οὔτε ἀναιρεῖται…
Ἂς ἀπαντήσουμε εἰλικρινὰ : Οἱ ἐνέργειες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου θυμίζουν «πρωτεῖο τιμῆς» ἢ ταιριάζουν ἐπακριβῶς σὲ «πρωτεῖο ἐξουσίας»;
Δὲν πρέπει, ὅμως, νὰ μᾶς διαφεύγει ὅτι, γιὰ νὰ φτάσουμε νὰ ἑρμηνεύονται τὰ πρεσβεῖα τιμῆς ὡς πρωτεῖο ἐξουσίας, ἔχει προηγηθεῖ προσπάθεια γιὰ θεωρητικὴ τεκμηρίωση :
α΄) Θεμελίωση τοῦ πρωτείου στὴν Τριαδικὴ Θεότητα. Οὔτε ὁ πάπας δὲν τόλμησε ποτέ νὰ ἰσχυριστεῖ ὅτι τὸ πρωτεῖο του στηρίζεται στὴν Ἁγία Τριάδα. Ἐκεῖνος τὸ θεμελίωσε στὴν «ὑπεροχὴ» τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου. Ἡ Κωνσταντινούπολη στὴν «ὑπεροχὴ» τοῦ Θεοῦ Πατέρα…
β΄) Ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης ἀπὸ primus inter paribus («πρῶτος μεταξὺ ἴσων») ἀναγορεύθηκε σὲ «primus sine paribus» («πρῶτος ἄνευ ἴσων»)!
γ΄) Τώρα καταβάλλεται προσπάθεια γιὰ θεωρητικὴ “κάλυψη” τῆς ἀντικανονικότητας μὲ τὴν ἐπιχειρηματολογία :
i. Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης μπορεῖ νά ἐπεμβαίνει ὑπερορίως στήν ἀνά τήν Οἰκουμένη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀκόμη καί «αὐτεπαγγέλτως καί ὡς ἐκ καθήκοντος», «οὐ μόνον ἔνθα περί Δογμάτων καί ἱερῶν Παραδόσεων καί Κανονικῶν Ἐκκλησιαστικῶν Διατάξεων ἤ περί γενικῶν ζητημάτων, ἀφορώντων εἰς ὁλόκληρον τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί ἐν πᾶσι τοῖς σχετικῶς σπουδαίοις ἐπι μέρους ζητήμασι, τοῖς ἐνδιαφέρουσι ταύτην ἤ ἐκείνην τήν Τοπικήν Ἐκκλησίαν»[15]! Διερωτῶμαι σέ τί διαφέρει ἡ προσέγγιση αὐτή τοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου ἀπό τό Διάταγμα Dictatus Papae (1075), τοῦ πάπα Γρηγορίου Ζ΄, ὅπου ἀναγράφεται ἡ ἀπαίτηση νά ὑποβάλλονται στόν πάπα πρός λύση ὅλες οἱ ‘’cause majores’’ (μείζονες ὑποθέσεις) τῶν ἀνά τήν οἰκουμένη Ἐκκλησιῶν! Καί οἱ συνειρμοί συνεχίζονται, ἄν θυμηθοῦμε τίς φράσεις τοῦ θεωρητικοῦ τῆς Γρηγοριανῆς μεταρρύθμισης καρδιναλίου τῆς Silva Candida (1053-1054) στό σύγγραμμά του De Sancta Romana Ecclesia ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης εἶναι «ἡ μητέρα ὅλων τῶν Ἐκκλησιῶν» (mater omnium ecclesiarum), ὁ ἄξονας, ἡ πηγή καί ἡ ἀρχή (cardo, fons et origo), ἡ κορυφή καί τό θεμέλιό τους (vertex et fundamentum)[16]!
ii. Νὰ καταργηθοῦν οἱ ἱεροὶ κανόνες, ποὺ ἐμποδίζουν τὴν ὑπερόρια δράση τοῦ Οἰκουμενικοῦ. Νὰ μπορεῖ ὁ Οἰκουμενικὸς νὰ ἐνεργεῖ χωρὶς κανονικὲς δεσμεύσεις καὶ περιορισμοὺς ἀπὸ κανονικὲς διατάξεις[17]! Πάντα, ἀσφαλῶς, γιὰ τὸ καλό της Ἐκκλησίας! Περιττὸ νὰ ὑπενθυμίσουμε ὅτι αὐτὸ ἰσχυρίζεται καὶ ἔκανε ὁ πάπας τῆς Ρώμης…
iii. Οἱ περὶ αὐτοκεφάλου ἀποφάσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου δὲν χρειάζονται ἐπικύρωση[18] ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ συνείδηση τῆς καθ’ ὅλου Ἐκκλησίας».
Ζ) Τό Οὐκρανικό εἶναι θέμα Οἰκουμενισμοῦ, διότι ἡ νέα ψευδοεκκλησία τοῦ Ἐπιφανίου εἶναι, ἐκτός τῶν ἄλλων, καί οἰκουμενιστική, ἀφοῦ ἔχει κοινούς στόχους μέ τούς Οὐνῖτες τῆς Οὐκρανίας, οἱ ὁποῖοι καθιστοῦν δυνατή τήν ἕνωση μεταξύ τους, συμπροσεύχεται ἀντικανονικῶς μέ κατεγνωσμένους αἱρετικούς Παπικούς, μέ τούς ὁποίους τελεῖ κοινές ἀκολουθίες, καί ἀποδέχεται τήν ψευδοσύνοδο τῆς Κρήτης. Δηλ. ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος δημιούργησε μία «ἐκκλησία» ὅμοια μέ τήν δική του. Οἰκουμενιστική «ἐκκλησία» εἶναι το Φανάρι, οἰκουμενιστική «ἐκκλησία» εἶναι καί ἡ νέα σχισματική τοιαύτη τῆς Οὐκρανίας. Ἰδού οἱ ἀποδείξεις :
α) Τόν Ἰούλιο τοῦ 2017 σέ μήνυμά του ὁ σχισματικός ψευδοπατριάρχης Κιέβου Φιλάρετος ἀνέφερε σέ μήνυμά του γιά τήν ψευδοσύνοδο τῆς Κρήτης : «Ἀποδεχόμαστε τά ἔγγραφα, πού ἐγκρίθηκαν στήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο». Ὁ ψευδοπατριάρχης Κιέβου καταφέρθηκε ἐναντίον τῆς οἰκουμενιστικῆς Μόσχας καί ὕμνησε τόν Πατριάρχη Βαρθολομαῖο. Ὁ Φιλάρετος σημείωσε πώς «ἡ Σύνοδος ἔχει δημιουργήσει ἕναν μηχανισμό γιά συνοδικές ἀποφάσεις μέσα, ὄχι μόνο ἀπό μία τοπική ἐκκλησία ἤ ὁμάδα τοπικῶν ἐκκλησιῶν, ὅπως ἔχει συμβεῖ κατά τους τελευταίους αἰῶνες, ἀλλά μέσα σέ Πανορθόδοξο ἐπίπεδο». Μίλησε γιά τήν «ἰδιαίτερη διακονία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη ὡς πρῶτος μεταξύ ἴσων πρωτεύοντα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καί προέδρου τῆς Πανορθοδόξου Συνόδου». Γιά τή δική του ἀπουσία σχολίασε : «Τό Πατριαρχεῖο Κιέβου εἶναι εὐαίσθητο στό γεγονός ὅτι δέν κλήθηκε νά συμμετάσχει ἤ νά στείλει ἀντιπροσώπους στή Σύνοδο, διότι τό ζήτημα τῆς ἀναγνώρισης τοῦ αὐτοκεφάλου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας ἀπό ἄλλες Τοπικές Ἐκκλησίες πρέπει ἀκόμη νά ἀντιμετωπιστεῖ. Ὡστόσο, τό Πατριαρχεῖο Κιέβου, μέ τήν ἐμπιστοσύνη καί τήν ἀγάπη γιά τήν Μητέρα Ἐκκλησία μας τῆς Κωνσταντινούπολης καί μέ κοινό νοῦ μέ τίς Τοπικές Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, θεωρεῖ ὅτι τά θέματα, πού συμφωνήθηκαν ἀπό τή Σύνοδο εἶναι ἐπαρκῶς ἀποδεδειγμένα γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἡ θέση καί ἡ ἀπάντηση τοῦ Πατριαρχείου Κιέβου πρός τήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο καί σχετικά μέ τίς ἀποφάσεις της θά πιστοποιηθεῖ ἐπίσημα στήν ἑπόμενη συνεδρίαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ UOC-KP, ἀλλά μποροῦμε νά βεβαιώσουμε σήμερα ὅτι ἡ στάση μας ἀπέναντί τους εἶναι θετική καί ὅτι ἀποδεχόμαστε τά ἔγγραφα, πού ἐγκρίθηκαν»[19].
β) Ὁ σχισματικός ψευδομητροπολίτης Ἐπιφάνιος στήν ὁμιλία του, κατά τήν ἀπονομή τοῦ Ἀθηναγόρειου Βραβείου Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων, στίς 20-10-2019, εἶπε : «Καί ἐγώ ἐπίσης ἔχω ἕνα ὄνειρο : Ἕνα ὄνειρο ὅτι μιά Πανορθόδοξη Σύνοδος θά λάβει χώρα στήν Κωνσταντινούπολη-Νέα Ρώμη, ὅπως τό συνέλαβε καί ἐργάστηκε γι’ αὐτό ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας. Ἕνα ὄνειρο ὅτι ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, πού ἔγινε γιά πρώτη φορά στήν Κρήτη, θά ἔχει συνέχεια, καί ὅτι τέτοιες Σύνοδοι θά γίνουν ἀναπόσπαστο κομμάτι τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας»[20].
γ) Ὁ ἐπικεφαλῆς τῆς OCU Ἐπιφάνιος Ντουμένκο, σέ συνέντευξή του στήν Espreso.TV. τόν Μάιο τοῦ 2019, μίλησε σχετικά μέ τήν πιθανότητα νά ἑνωθεῖ στό μέλλον μέ τήν «Οὐκρανική Ἑλληνόρυθμη Καθολική Ἐκκλησία». Ὁ ψευδομητροπολίτης Ἐπιφάνιος δήλωσε ὅτι ἡ [σχισματική] «Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία της Οὐκρανίας – OCU» συνεργάζεται στενά μέ τήν «πατριωτική» «Οὐκρανική Ἑλληνόρυθμη Καθολική Ἐκκλησία - UGCC» [οὐνῖτες]. «Γενικά προσπαθοῦν πολλοί καί λένε ὅτι αὐτές οἱ ἐκκλησίες [σχισματικοί καί οὐνῖτες] θά πρέπει στό μέλλον νά ἑνωθοῦν», δήλωσε ὁ Ντουμένκο. «Ἀλλά, γιά νά ἑνωθοῦμε, θά πρέπει νά μποῦμε σέ διάλογο». Σύμφωνα μέ τόν ἴδιο, ἐπί τοῦ παρόντος, ἡ [σχισματική] «Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας – OCU» καί ἡ [οὐνιτική] «Οὐκρανική Ἑλληνόρυθμη Καθολική Ἐκκλησία - UGCC», ἡ ὁποία εἶναι ἡ «πατριωτική Ἐκκλησία», βρίσκονται σέ στενή συνεργασία, ὑλοποιοῦν ὁρισμένα προγράμματα καί συμμετέχουν σέ κοινές ἐκδηλώσεις. «Στήν συνάντηση μέ τόν Μακαριώτατο Σβιάτοσλαβ μιλήσαμε γιά τήν περαιτέρω ἐμβάθυνση τῆς συνεργασίας μας. Σέ αὐτήν τή συνεργασία θά μποῦμε σέ διάλογο καί ὁ διάλογος θά καθορίσει, ἐάν μποροῦμε νά ἑνωθοῦμε. Θεωρητικά αὐτό εἶναι ἐφικτό στό μέλλον. Ἐξαρτᾶται, ὅμως, ἀπό τό πῶς θά συνεργαστοῦμε, πῶς θά διατηρήσουμε αὐτές τίς φιλικές σχέσεις καί πῶς θά ἀγωνιστοῦμε γι’ αὐτήν τήν ἑνότητα. Στό μέλλον ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί θά πρέπει νά ἑνωθοῦν σέ μιά ἑνιαία Ἐκκλησία», δήλωσε ὁ ἐπικεφαλῆς τῆς OCU. Ὅπως ἀνέφερε νωρίτερα ἡ Ἕνωση Ὀρθόδοξων Δημοσιογράφων, ὅταν ὁ Ἐπιφάνιος συνεχάρη τόν ἐπικεφαλῆς τῆς «Οὐκρανικῆς Ἑλληνόρυθμης Καθολικῆς Ἐκκλησίας» Σβιάτοσλαβ Σέβτσουκ στά γενέθλιά του, τόν εὐχαρίστησε «γιά τήν ὑποστήριξη τῶν φιλικῶν σχέσεων μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν καί γιά τήν ἀκλόνητη πατριωτική στάση» καί ἐξέφρασε τήν ἐλπίδα ὅτι οἱ σχέσεις μεταξύ τῆς OCU καί τῆς UGCC θά παραμείνουν «τό ἴδιο καλές καί εὐεργετικές», ὅπως εἶναι τώρα[21].
δ) Ὁ ψευδομητροπολίτης Ἐπιφάνιος, τήν Κυριακή 13-10-2019, «ἐγκαινίασε» τόν νεόκτιστο Ἱερό Ναό τῆς Παναγίας Προστασίας στήν περιοχή Βαράσ. Κατά τήν ἀκολουθία τῶν ἐγκαινίων καί τήν τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας, ὁ σχισματικός Ἐπιφάνιος ἐπέτρεψε τήν συμπροσευχητική παρουσία τοῦ παπικοῦ ψευδοκληρικοῦ Βασιλείου Πλατότκα, ὁ ὁποῖος ἵστατο ἐντός τοῦ Ἱεροῦ, ἐνδεδυμένος μέ κάποια λειτουργικά ἄμφια καί ὄντας στή σειρά μέ τούς ψευδοκληρικούς τῆς Οὐκρανικῆς σχισματικῆς ψευδοεκκλησίας. Ὁ παπικός ψευδοϊερέας σέ μήνυμά του στό Facebook, ἔγραψε μιά ἡμέρα νωρίτερα ὅτι προσκλήθηκε ἐπίσημα νά συμμετάσχει, τονίζοντας ὅτι : «Αὔριο, Κυριακή 13 Ὀκτωβρίου, θά ἑνωθῶ μέ τούς ἀδελφούς μας, καί τούς ἐνορίτες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Παναγίας Προστασίας, σέ κοινή προσευχή μέ τήν εὐκαιρία τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ἀπό τόν Μητροπολίτη Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας κ. Ἐπιφάνιο»[22].
Τέλος, ε) στίς 08-10-2019 ἕνας ψευδοϊεράρχης τῆς OCU (τοῦ Ἐπιφανίου) τέλεσε ἀπροκάλυπτα καί ἀπό κοινοῦ μέ ἕναν Οὐνίτη ψευδοϊεράρχη καί ἕναν Παπικό ψευδοϊερέα μνημόσυνο γιά τήν ἐπαναταφή τῶν θυμάτων, πού τόν Ἰούνιο τοῦ 1941 ὑπέστησαν βασανιστήρια ἀπό τό Λαϊκό Κομισαριάτο Ἐσωτερικῶν Ὑποθέσεων τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης στήν φυλακή Dubno. Σύμφωνα μέ τήν ἱστοσελίδα τῆς «ἐπισκοπῆς Λούτσκ τῆς ρωμαιοκαθολικῆς ἐκκλησίας», στήν τελετή χοροστάτησαν ὁ «Ἀρχιεπίσκοπος» Ρίβνε Ἰλαρίων τῆς OCU (τοῦ Ἐπιφανίου), ὁ Ἔξαρχος τῆς Οὐνιτικῆς «Ἐπισκοπῆς» Λούτσκ Josaphat καί ὁ «Ἀρχιεπίσκοπος» (Dean) τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ρίβνε τῆς Παπικῆς αἱρέσεως π. Vladislav Chaika, καθώς καί ἄλλοι τοπικοί «ἱερεῖς»[23].
Η) Τό Οὐκρανικό εἶναι θέμα σωτηριολογικό, διότι ἡ αἵρεση καί τό σχίσμα, καί ἰδιαίτερα ὁ Οἰκουμενισμός καί ἡ ψευδοσύνοδος τῆς Κρήτης δέν σώζουν τόν ἄνθρωπο, ἀλλά τόν ὁδηγοῦν, ὄχι στήν σωτηρία, ἀλλά στήν ἀπώλεια τῆς ψυχῆς.
Δυστυχῶς, τά πράγματα εἶναι πάρα μά πάρα πολύ σοβαρά. Διότι, ὅποιος ἀναγνωρίζει τήν νέα σχισματική οὐκρανική ψευδοεκκλησία, δέν ἀποδέχεται μόνο τό σχίσμα καί τό ἀχειροτόνητο ἤ αὐτοχειροτόνητο, ἀλλά πολύ χειρότερα ἐγκολπώνεται τόν οὐνιτικό τρόπο τῆς ψευδοῦς ἑνώσεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μέ τίς ποικίλες αἱρέσεις, δηλ. τήν κακή ἕνωση μέ τούς Οὐνῖτες, τήν αἵρεση τοῦ Παπισμοῦ καί τόν αἱρεσιάρχη Πάπα, μέσῳ τῆς παναιρέσεως τοῦ Οἰκουμενισμοῦ καί τῆς ψευδοσυνόδου τῆς Κρήτης. Αὐτό ἀποδεικνύεται ἀπό τίς ἄριστες σχέσεις, πού διατηρεῖ τόσο ὁ Πατριάρχης ὅσο καί ὁ Ἐπιφάνιος μέ τούς Οὐνῖτες τῆς Οὐκρανίας καί τόν ἐπικεφαλῆς τους «ἀρχιεπίσκοπο» Σβιάτοσλαβ Σέβτσουκ. Ἑπομένως, ὑφίσταται θέμα οἰκουμενιστικῆς διακοινωνίας.
Ἐν τέλει, τό νὰ ἔχει κανείς ἐκκλησιαστική καί πνευματική κοινωνία μὲ σχισματικοὺς καὶ δὴ ἀχειροτονήτους, αὐτοχειροτονήτους, καθηρημένους καί ἀφορισμένους, πού εἶναι καί οἰκουμενιστές, δέν εἶναι «διοικητικῆς φύσεως» θέμα, ἀλλά εἶναι θέμα «πίστεως» καὶ «ἀκριβείας».
[1] Σχετικῶς βλ. ΣΕΒ. ΜΗΤΡ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ, «Ποτέ δέν ἀποδέχθηκα πρόταση γιά ἀναγνώριση τῆς ἀνυπόστατης «Ἐκκλησίας», πού δημιουργήθηκε στήν Οὐκρανία», 13-10-2019, https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/32274-peiraios-pote-den-apodexthika-protasi-gia-anagnorisi-tis-anupostatis-ekklisias-pou-dimiourgithike-stin-oukrania
[2] Σχ. βλ. ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Πηδάλιον, ἐκδ. Β. Ρηγόπουλος, Θεσ/κη 2003, σσ. 587-589.
[3] Ὅ. π., σ. 33.
[4] Ὅ. π., σ. 587.
[5] Ὄ. π. σσ. 368-371.
[6] Ὅ. π., σ. 52.
[7] Ὄ. π.σ. 433.
[8] Πρβλ. λα΄ Ἀποστ., ι΄, ια΄ Καρθ., ιγ΄, ιδ΄, ιε΄ τῆς ΑΒ΄ καί στ΄ Γάγγρ.
[9] Α΄ Κορ. 1, 10.
[10] Ρωμ. 16, 17.
[11] Ὅ. π., σ. 410.
[12] Σχ. βλ. ΑΡΧΙΜ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΨΑΝΗΣ, Ἡ ποιμαντική διακονία κατά τούς Ἱερούς Κανόνες, ἐκδ. Ἄθως, Ἀθήνα 2003, σσ. 160, 165.
[13] Σχ. βλ. ΣΕΒ. ΜΗΤΡ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ, «Ποτέ δέν ἀποδέχθηκα πρόταση γιά ἀναγνώριση τῆς ἀνυπόστατης «Ἐκκλησίας», πού δημιουργήθηκε στήν Οὐκρανία», 13-10-2019, https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/32274-peiraios-pote-den-apodexthika-protasi-gia-anagnorisi-tis-anupostatis-ekklisias-pou-dimiourgithike-stin-oukrania
[14] ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΣ, Μικρὴ συμβολὴ στὸ διάλογο γιὰ τὸ Οὐκρανικὸ «Αὐτοκέφαλο», ΜΕΡΟΣ Β΄, 04-02-2019, https://mospat.ru/gr/2019/03/15/news171593/, Οὐκρανικό Αὐτοκέφαλο. Συμβολή στόν διάλογο, ἐκδ. Τό Παλίμψηστον, Θεσ/κη 2019, σσ. 97-101.
[15] Ἀπάντηση Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη στόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀλβανίας, 20-02-2019, https://www.romfea.gr/epikairotita-xronika/27436-apantisi-oikoumenikou-patriarxi-ston-arxiepiskopo-albanias
[16] KL. SCHATZ, Τό Πρωτεῖο τοῦ Πάπα, μεταφρ. Μ. Ροῦσσος-Μηλιδῶνης, Ροές, 2005, σσ. 132-133, 264.
[17] ΑΡΧΙΜ. ΒΑΣ. ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ : «Καί ὡς πρῶτος, τουτέστιν ὡς ἀνωτάτη ἐξουσία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας [σημ. συντ.: το «πρῶτος» ἑρμηνεύεται ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ ὡς «ἀνωτάτη ἐξουσία»!!!] … Καί διατάξεις νά ὑπῆρχαν, πού νά ἀπαγόρευαν ρητά στόν Οἰκουμενικό μας Πατριάρχη τήν ἐπέμβασή του στό θέμα τῆς Οὐκρανίας, θά ἔπρεπε νά καταργηθοῦν! Γιατί, ὅ,τι δέν συμβάλλει στήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας, καί στή σωτηρία τοῦ λαοῦ, δέν ἔχει λόγο ὑπάρξεως μέσα στήν Ἐκκλησία», ἐν Περί Οὐκρανίας…, https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/26340-peri-oukranias
[18] ΑΝ. ΒΑΒΟΥΣΚΟΣ, «Τελοῦν ὑπὸ ἔγκριση οἱ Πράξεις τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου περὶ παραχωρήσεως αὐτοκεφάλου καθεστῶτος»; https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/26477-teloun-upo-egkrisi-oi-prajeis-tis-ieras-sunodou-tou-oikoumenikou-patriarxeiou-peri-paraxoriseos-autokefalou-kathestotos
[19] Ὕμνοι τοῦ σχισματικού Φιλάρετου γιά Βαρθολομαίο καί πυρά κατά Μόσχας - Ἀποδεχόμαστε τά ἔγγραφα τῆς Πανορθόδοξης, 6-7-2017, http://www.vimaorthodoxias.gr/patriarcheia/item/84715, Σχ. βλ. ἡμέτερον κείμενο μέ τίτλο «Ὁ ἐκτός Ἐκκλησίας αἱρετικός κόσμος ἐπαινεῖ τήν ψευδοσύνοδο τῆς Κρήτης», ἐν Θεοδρομία Κ2 (Ἀπρίλιος - Ἰούνιος 2018), Πρακτικά ἡμερίδος μέ θέμα : ‘’Ὀρθοδοξία καί Κολυμπάρι. Δύο χρόνια μετά’’, σσ. 278-299, https://www.katanixis.gr/2018/06/blog-post_170.html
[20] Ὁ σχισματικός μητρ. Κιέβου Ἐπιφάνιος ἐξυμνεῖ τόν πατρ. Βαρθολομαῖο, τόν πατρ. Ἀθηναγόρα καί τήν ψευδοσύνοδο τῆς Κρήτης, 20-10-2019, https://katanixi.gr/2019/10/25/ο-σχισματικός-μητρ-κιέβου-επιφάνιος-ε/
[21]Ἐπιφάνιος : Ἡ ἕνωση μέ τούς Οὐνίῖες εἶναι πιθανή (βίντεο), 15-05-2019, https://katanixi.gr/2019/05/15/επιφάνιος-η-ένωση-με-τους-ουνίτες-είνα/
[22] Καθολικός Ἱερέας συμμετεῖχε σέ ἐγκαίνια Ναοῦ μέ τόν Κιέβου Ἐπιφάνιο, 14-10-2019, https://www.romfea.gr/ekklisies-ts/ekklisia-tis-oukranias/32288-katholikos-iereas-summeteixe-se-egkainia-naou-me-ton-kiebou-epifanio,
[23] Νέες συμπροσευχές σέ κοινές ἀκολουθίες τῶν σχισματικῶν τῆς Οὐκρανίας μέ Οὐνῖτες καί Παπικούς, 15-10-2019, https://katanixi.gr/2019/10/15/νέα-συλλείτουργα-των-σχισματικών-της/