Θεσσαλός ἤ Μικρασιάτης ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος;

 

Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Ὁμότιμος Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

 

Κάθε χρόνo στίς δέκα (10) Φεβρουαρίου ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τήν μνήμη τοῦ Ἁγίου ἱερομάρτυρος Χαραλάμπους[1] ἤ Χαραλάμπου. Καί κάθε φορά ὅσοι διαβάζομε τόν βίο του στά συναξάρια ἤ σέ ἄλλες πηγές μένομε μετέωροι καί ἐπιφυλακτικοί ὡς πρός τόν τόπο καταγωγῆς του, διότι αὐτός δέν ὁρίζεται μέ ἀκρίβεια, διεκδικεῖται δέ ἀπό περισσότερες τῆς μιᾶς πόλεις ἤ περιοχές. Διατυπώθηκαν κάποια ἐπιχειρήματα σέ ἁγιολογικά συγγράμματα καί ἄρθρα, τά ὁποῖα ἐκ πρώτης ὄψεως εἶναι πειστικά, ἄλλα στοιχεῖα ὅμως γιά τόν ἐρευνητικό καί προσεκτικό ἀναγνώστη ὁδηγοῦν πρός ἄλλη κατεύθυνση. Ἐμεῖς στό παρόν μικρό ἄρθρο δέν πρόκειται νά προβοῦμε σέ ἐνδελεχῆ καί λεπτομερῆ ἁγιολογική ἔρευνα γιά τό θέμα. Ἁπλῶς θά παρουσιάσουμε τήν δική μας τοποθέτηση ἐπί τοῦ θέματος, ἐπί τῇ βάσει κάποιων στοιχείων, τά ὁποῖα δέν ἐγνώριζαν ἴσως ἤ δέν ἐπρόσεξαν ἄλλοι στίς τοποθετήσεις τους, ἐνισχύοντας τήν γνώμη ὅτι ἡ Μαγνησία πού φέρεται ὡς γενέτειρα πόλη τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπου δέν εἶναι ἡ Θεσσαλική Μαγνησία τῆς Ἑλλάδος, ἀλλά μία ἀπό τίς δύο Μαγνησίες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, καί συγκεκριμένα ἡ «πρός Μαιάνδρῳ», ἡ μεταξύ Ἐφέσου καί Τράλλεων Μαγνησία, στίς ὄχθες τοῦ ποταμοῦ Μαιάνδρου, ἀπέναντι ἀπό τήν Σάμο. Ἡ ἄλλη μικρασιασιατική Μαγνησία εἶναι ἡ «πρός Σιπύλῳ», βορείως τῆς Σμύρνης, στούς πρόποδες τοῦ ὄρους Σίπυλον.

Ἄς δοῦμε ὅμως ἀναλυτικώτερα τό θέμα. Στό μηναῖο τοῦ Φεβρουαρίου καί στίς δέκα (10) τοῦ μηνός τό σύντομο συναξάρι λέγει: «Ὁ Ἅγιος Χαραλάμπης ὑπῆρχεν ἐπί τῆς βασιλείας Σεβήρου, τοῦ Λουκιανοῦ ἡγεμονεύοντος ἐν Μαγνησίᾳ τῇ πόλει... τῶν Χριστιανῶν ὤν ἱερεύς». Τά ἴδια περίπου ἐπαναλαμβάνει καί ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης εἰς τόν «Συναξαριστήν τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ»: «Ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς Χαραλάμπης ἦτο κατά τούς χρόνους τοῦ Βασιλέως Σεβήρου καί Λουκιανοῦ ἡγεμόνος ἐν ἔτει ρϟη´ (198) ἱερεύς τῶν Χριστιανῶν ἐν Μαγνησίᾳ τῇ πόλει»[2]. Στόν «Μεγάλο Συναξαριστή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» τῶν Βίκτωρος μοναχοῦ καί Ματθαίου Λαγγῆ μνημονεύεται πάλιν ἡ Μαγνησία ὡς τόπος καταγωγῆς τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους: «Χαράλαμπος ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς, ὁ χαριέστατος καί λαμπρότατος θύτης καί Ἀθλητής, ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος τό καύχημα καί τῶν πιστῶν τό ἀγαλλίασμα, ἦτο ἀπό τήν Μαγνησίαν καί ἱεράτευεν εἰς αὐτήν ἐπί πολλούς χρόνους»[3].

Καί ἐνῶ στά δύο πρῶτα σύντομα συναξάρια, τοῦ Μηναίου τοῦ Φεβρουαρίου καί τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, ἀναφέρεται ἁπλῶς ἡ Μαγνησία ὡς τόπος καταγωγῆς καί δράσεως τοῦ Ἁγίου, χωρίς ἄλλες ἐπεξηγήσεις γιά ποιά Μαγνησία πρόκειται, στόν «Μεγάλο Συναξαριστή», οἱ συντάκτες ἐπιχειροῦν, πράττοντες ὀρθά, σέ ὑποσημείωση νά ἐπιλύσουν τό πρόβλημα γιά ποιά ἀπό τίς τρεῖς γνωστές Μαγνησίες πρόκειται· τήν Θεσσαλική περιοχή τῆς Μαγνησίας ἤ γιά μία ἀπό τίς δύο πόλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας πού φέρουν τό ὄνομα Μαγνησία. Τοποθετοῦνται ὑπέρ τῆς Θεσσαλικῆς Μαγνησίας μέ, κατ᾽ ἀρχήν, πειστικά ἐπιχειρήματα, τά ὁποῖα ὅμως εἶναι δυνατόν νά ἀναιρεθοῦν μέ ἄλλα, πιό ἰσχυρά, πού βρίσκουν ἔρεισμα στήν ὑμνογραφία καί σέ ἄλλες πηγές. Γράφουν:

«Μαγνησία· τό ὄνομα τοῦτο ἔφερον ἀπό τῆς ἀρχαιότητος περιοχή τῆς Θεσσαλίας καί δύο πόλεις ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ. Μαγνησία ἐν Θεσσαλίᾳ ἐκαλεῖτο τό πάλαι τό νοτιοανατολικόν τμῆμα αὐτῆς τό περιλαμβάνον τήν μεταξύ Αἰγαίου πελάγους καί Παγασητικοῦ κόλπου χερσόνησον καί ἔτι περαιτέρω, χωρίς νά εἶναι ἐπακριβῶς καθωρισμένα τά ὅρια αὐτῆς. Ὡς ἡ ἀρχαία Μαγνησία δύναται νά θεωρηθῇ ὁλόκληρος ἡ περιφέρεια τοῦ σημερινοῦ νομοῦ Μαγνησίας. Ἐπί Τουρκοκρατίας καί ἰδίᾳ κατά τούς μετά τήν Ἐπανάστασιν χρόνους ἔλαβε τό ὄνομα Θετταλομαγνησία, πρός διάκρισιν ἀπό τῆς ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ Μαγνησίας, ὅπερ ὅμως δέν ἐπεκράτησεν. Αἱ ἐν Μικρᾷ Ἀσία ἐκαλοῦντο, πρός διάκρισιν, ἡ μέν μία Μαγνησία ἡ πρός Μαιάνδρῳ, ἡ δέ ἑτέρα Μαγνησία ἡ πρός Σιπύλῳ. Καί ἡ μέν, ἧς ἐρείπια μόνον σῴζονται, ἔκειτο μεταξύ Ἀϊδινίου πρός ἀνατολάς καί τῶν ἔναντι τῆς Σάμου Μικρασιατικῶν παραλίων πρός δυσμάς ἐπί τοῦ Μαιάνδρου ποταμοῦ, ἡ δέ παρά τούς πρόποδας τοῦ Σιπύλου ὄρους καί περί τά 50 χ.λ.μ. βορειοανατολικῶς τῆς Σμύρνης. Αὕτη ὀνομάζεται νῦν ὑπό τῶν Τούρκων Μάνισσα.

Περί τοῦ ποία ἐκ τῶν τριῶν τούτων ὑπῆρξεν ἡ πατρίς τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Χαραλάμπους δέν εἶναι ἀπολύτως ἐξηκριβωμένον, διότι ἐν τῷ χειρογράφῳ Βίῳ δέν διασαφίζεται περί ποίας ἐκ τῶν τριῶν πρόκειται. Ἐρίζουν περί τούτου καί αἱ τρεῖς, κυρίως δέ ἡ Θεσσαλική καί ἡ πρός Σιπύλῳ, δέν ἀποκλείεται ὅμως καί ἡ πρός Μαιάνδρῳ, ἄν κρίνωμεν ἀπό τήν ἀναφερομένην κατωτέρω Ἀντιόχειαν (βλέπε ὑποσημείωσιν σελίδος 267). Ἡ Θεσσαλική Μαγνησία εὐνοεῖται ἀπό τό γεγονός ὅτι ἐν αὐτῇ διατηρεῖται ἀκμαία ἡ πρός τόν Ἅγιον εὐλάβεια καί διασῴζονται ἀρκετά τεμάχια τοῦ ἱεροῦ τούτου λειψάνου, ὧν σπουδαιότερον τυγχάνει ἡ Ἁγία αὐτοῦ Κάρα, ἥτις εἶναι ἀποτεθησαυρισμένη ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τοῦ Ἁγίου Στεφάνου τῶν Μετεώρων, τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Τρίκκης καί Σταγῶν. Ἐπίσης σεβαστά ἄλλα τεμάχια τοῦ ἱεροῦ λειψάνου εὑρίσκονται καί ἐν ταῖς λοιπαῖς Ἱεραῖς Μοναῖς τῶν Μετεώρων Βαρλαάμ, Μεταμορφώσεως, Ἁγίου Στεφάνου καί ἐν πολλαῖς ἄλλας Μοναῖς καί Ναοῖς. Ἀλλά καί ἐκ τῆς Ἱερᾶς Ἀκολουθίας τοῦ Ἁγίου διαφαίνεται τρανῶς ἡ πρός τοῦτον ἰδιαιτέρα εὐλάβεια τῶν τέκνων τῆς Ἑλλάδος, ἐπανειλημμένως ταύτης ἀναφερομένης, ὡς ἐπί παραδείγματι· «Σύμπασα ἡ Ἑλλάς..», «τῆς Ἑλλάδος παῖδες». «Εὐφραίνεσθε ἐν Κυρίῳ πόλεις τῆς Ἑλλάδος», «Ἁβρύνεται σήμερον Ἑλλάς», «τήν καθαρότητα Μάρτυς τοῦ Βίου σου, καί τό ὑπέρλαμπρον τοῦ Μαρτυρίου σου, καταπλαγεῖσα ἡ Ἑλλάς», «Οἱ τῆς Ἑλλάδος νῦν παῖδες», «Λαμπροφανής καί πανένδοξος ἀνατέταλκεν ἐν τῇ Ἑλλάδι πάσῃ ἡ πανέορτος μνήμη τοῦ θείου Χαραλάμπους» κ.τ.λ»[4].

Ὄντως τό ὄνομα Μαγνησία εἶχαν ἀπό τήν ἀρχαιότητα οἱ ἀναφερόμενοι τρεῖς τόποι. Ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος βέβαια εἶναι περισσότερο σωστό νά γράφεται ὅτι γεννήθηκε καί ἔδρασε σέ κάποια πόλη καί ὄχι σέ κάποια περιοχή εὐρύτερη· σέ κάποια πόλη ἦταν ἐπίσης ἱερεύς καί ὄχι σέ περιοχή. Ἑπομένως ἕνα πρῶτο στοιχεῖο πού ἀποδυναμώνει τήν θεσσαλική-ἑλλαδική ἐκδοχή εἶναι ὅτι στήν θεσσαλική περιοχή τῆς Μαγνησίας δέν ὑπάρχει στήν ἀρχαιότητα πόλη μέ τό ὄνομα αὐτό, ἐνῶ ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος ἦταν «ἱερεύς τῶν Χριστιανῶν ἐν Μαγνησίᾳ τῇ πόλει». Εἶναι ὀρθή ἐπίσης ἡ παρατήρηση ὅτι δέν εἶναι ἐξακριβωμένο ἀπολύτως ποιά ἦταν ἀκριβῶς ἡ πατρίδα τοῦ Ἁγίου, ἐπειδή στά χειρόγραφα μνημονεύεται ἡ Μαγνησία, χωρίς ἄλλο γεωγραφικό προσδιορισμό. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος πού ἀφήνουν τό θέμα ἀνοικτό, χωρίς ἄλλη διερεύνηση ἤ σχολιασμό τό συναξάρι τοῦ Μηναίου, ὁ Ἅγιος Νικόδημος στόν «Συναξαριστή» του, ὅπως εἴδαμε, ἀλλά καί ὁ νεώτερος Σωφρόνιος Εὐστρατιάδης στό «Ἁγιολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». Ὁ τελευταῖος γράφει: «Οὗτος ἦν ἐν Μαγνησίᾳ, ἱερεύς τῶν Χριστιανῶν κατά τούς χρόνους Σευήρου τοῦ βασιλέως (193-210) καί Λουκιανοῦ ἡγεμόνος ἐν Μαγνησίᾳ»[5]. Ἡ ὑπόλοιπη ἐπιχειρηματολογία ὑπέρ τῆς θεσσαλικῆς Μαγνησίας εἶναι πολύ ἀσθενική καί δέν ἐπιτυγχάνει τό στόχο της. Τό γεγονός ὅτι στήν περιοχή τῆς Θεσσαλίας διατηρεῖται ἀκμαία ἡ πρός τόν Ἅγιο εὐλάβεια δέν ὀφείλεται εἰς τό ὅτι εἶναι ὁ τόπος καταγωγῆς του, ἀλλά εἰς τό ὅτι στήν θεσσαλική Μονή τοῦ Ἁγίου Στεφάνου τῶν Μετεώρων ἀποθησαυρίζεται ἡ κάρα τοῦ Ἁγίου, ἡ ὁποία ἐπιτελεῖ πολλά καί ποικίλα θαύματα, ἰδιαίτερα ἐναντίον τῶν λοιμωδῶν ἀσθενειῶν, ἐκ τῶν ὁποίων ἰδαίτερα ἡ πανώλης ἔστελνε στήν ἄλλη ζωή πλῆθος ἀνθρώπων. Τώρα, ὅμως, γνωρίζομε ὅτι ἡ κάρα τοῦ Ἁγίου, καί προφανῶς καί ἄλλα τεμάχια τῶν λειψάνων του, εὑρίσκονται στήν Θεσσαλία, ὄχι γιατί ἐδῶ γεννήθηκε καί ἔδρασε ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος, ἀλλά γιατί περί τό τέλος τοῦ 14ου αἰῶνος δωρήθηκε ἡ κάρα τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπου στήν Ἱερά Μονή Ἁγίου Στεφάνου Μετεώρων καί ἔκτοτε αὐξήθηκε στήν Θεσσαλία καί στίς ἄλλες περιοχές τῆς Ἑλλάδος ἡ εὐλάβεια πρός τόν Ἅγιο, λόγῳ καί τῶν ἐπιτελουμένων θαυμάτων σέ ὅσους προσκυνοῦσαν τήν κάρα. Ἡ Ἁγιοστεφανίτισα λογιώτατη μοναχή Θεοτέκνη στό βιβλίο της «Τό Συναξάρι τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους» ἐκτιμᾶ ὅτι πατρίδα τοῦ Ἁγίου εἶναι ἡ Μαγνησία ἡ «πρός Μαιάνδρῳ» καί ὅτι δέν εἶναι γνωστό πόσα χρόνια παρέμειναν τά ἅγια λείψανά του στήν πατρώα μικρασιατική γῆ. Ἡ πάντιμη κάρα του δωρήθηκε προφανῶς ἀπό κάποιο αὐτοκράτορα τοῦ Βυζαντίου σέ ὁμόδοξο ἡγεμόνα τῆς Οὐγγροβλαχίας, καί ἀπό ἐκεῖ ὁ βοεβόδας τῆς Οὐγγροβλαχίας Βλαδισλάβος ἐδώρησε τήν κάρα στήν Ἱερά Μονή Ἁγίου Στεφάνου τό 1392. Προσάγει δέ αὐθεντικές μαρτυρίες ἐγγράφων γιά τήν δωρεά αὐτή[6].

Ἔτσι πρέπει νά ἐξηγήσουμε καί ὅσες ἀναφορές ὑπάρχουν στήν ἱερά Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου περί τοῦ ὅτι «σύμπασα ἡ Ἑλλάς», «τῆς Ἑλλάδος παῖδες» κ.τ.λ. καυχῶνται γιά τόν Ἅγιο καί τιμοῦν τόν Ἅγιο. Οἰ ἀκολουθίες γράφτηκαν μετά τήν δωρεά καί τήν ἔλευση τῆς κάρας στά Μετέωρα καί ὑποδηλώνουν τήν δι᾽ αὐτῆς τιμή πρός τόν Ἅγιο, καί ὄχι τό ὅτι ὁ Ἅγιος γεννήθηκε καί ἔδρασε στήν  Θεσσαλική Μαγνησία. Ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος εἶναι Μικρασιάτης Ἅγιος καί ὄχι Θεσσαλός, τιμᾶται ὅμως ἰδιαιτέρως στήν Θεσσαλία, λόγῳ τῆς τιμίας κάρας του, πού δωρήθηκε στήν Ἱερά Μονή Ἁγίου Στεφάνου ἀπό ἡγεμόνα τῆς Οὐγγροβλαχίας.

Ἡ θέση αὐτή ἐνισχύεται καί ἀπό ἄλλα στοιχεῖα. Βάσει τοῦ ἐκτενοῦς Βίου τοῦ Ἁγίου ὁ βασιλεύς Σεβῆρος ἀπό τήν Ἀντιόχεια τῆς Πισιδίας, ὅπου εἶχε σταθμεύσει μετά τήν νίκη του ἐπί τῶν Πάρθων, ὀργισμένος γιατί στήν Μαγνησία ὁ τοπικός ἔπαρχος Λουκιανός, μολονότι ὑπέβαλε σέ φρικτά βασανιστήρια τόν Ἅγιο Χαράλαμπο, δέν μπόρεσε νά τόν νικήσει, καί ἐξ αἰτίας αὐτοῦ πολλοί εἰδωλολάτρες ἐγίνοντο Χριστιανοί, ἔδωσε ἐντολή μέ συνοδεία τριακοσίων στρατιωτῶν νά φέρουν ὁδικῶς τόν Ἅγιο ἀπό τήν Μαγνησία στήν Ἀντιόχεια[7], ἀπό μία μικρότερη πόλη τῆς Μικρᾶς Ἀσίας σέ μία μεγαλύτερη. Στήν Θεσσαλία ὅμως δέν ὑπάρχει Ἀντιόχεια γιά  νά μεταφερθεῖ ὁ Ἅγιος. Εἶναι μάλιστα χαρακτηριστικό ὅτι τήν Ἀντιόχεια αὐτή τῆς Πισιδίας, ὅπου ἐκήρυξε κατά τίς περιοδεῖες του ὁ Ἀπόστολος Παῦλος[8], τήν ἔκτισαν ὡς ἀποικία οἱ Μάγνητες τῆς Μαγνησίας τοῦ Μαιάνδρου, ὅπου γεννήθηκε καί ἔδρασε ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος, καί ὡς ἐκ τούτου ὑπῆρχε σχέση καί ἐπικοινωνία ἀνάμεσα στίς δύο πόλεις. Αὐτό ἐνισχύει καί κατ᾽ ἄλλον τρόπο τήν γνώμη περί τοῦ ὅτι γενέτειρα τοῦ Ἁγίου εἶναι ἡ Μαγνησία ἡ «πρός Μαιάνδρῳ» καί ὄχι ἡ «πρός Σιπύλῳ» βορειοανατολικά τῆς Σμύρνης, διότι ἡ δεύτερη εἶναι πολύ πιό μακριά, καί ἐκτός τοῦ ὅτι ἐκεῖ θά ὑπῆρχαν ἄλλοι ἔπαρχοι καί ἡγεμόνες, δέν ἔχομε πληροφορίες γιά τήν διάδοση ἐκεῖ τού Χριστιανισμοῦ τήν περίοδο αὐτή. Ἀντίθετα γιά τήν Μαγνησία τοῦ Μαιάνδρου γνωρίζομε ὅτι ὁ Ἅγιος Ἰγνάτιος Ἀντιοχείας ταξειδεύοντας γιά τή Ρώμη, ὅπου ἐμαρτύρησε, καί πρίν φθάσει στήν Σμύρνη πέρασε ἀπό τίς πόλεις Τράλλεις, Μαγνησία, Ἔφεσο, ὅπου οἱ Χριστιανοί μέ τούς ἐπισκόπους των τόν ὑποδέχθηκαν πολύ θερμά, καί ἀπό τήν Σμύρνη, ὅπου ἐστάθμευσε, γράφει τίς γνωστές ἐπιστολές του Πρός Τραλλιανούς, Πρός Ἐφεσίους, Πρός Μαγνησιεῖς, ἀσφαλῶς πρός τούς Μαγνησιεῖς τῆς Μαγνησίας τοῦ Μαιάνδρου καί ὄχι τοῦ Σιπύλου, ὅπου ἀκόμη δέν εἶχε φθάσει, καί γιά τούς Χριστιανούς τῆς ὁποίας δέν ἔχομε ἄλλη πληροφορία.

᾽Από τήν ἀκολουθία ἐπίσης τοῦ Ἁγίου προκύπτει ὅτι τήν κάρα του δέν τήν εἶχε πάντοτε ἡ Ἱερά Μονή τοῦ Ἁγίου Στεφάνου Μετεώρων, ἀλλά ὅτι τήν ἀπέκτησε, ὡς δωρεά, ὅπως προηγουμένως σημειώσαμε. Συγκεκριμένα σέ στιχηρό τῆς Λιτῆς τοῦ Ἑσπερινοῦ, πού ἀρχίζει μέ τίς λέξεις «Τόν θεῖον ἀγῶνα καλῶς ἀγωνισάμενος...», λέγεται ὅτι «τήν πάντιμόν σου κάραν ἡ Ἑλλάς ἐκτήσατο πλοῦτον ἀδάπανον», ἐνῶ, ἐάν εἶχε γεννηθῆ καί μαρτυρήσει στήν Θεσσαλία, θά ἔλεγε «τήν πάντιμόν σου κάραν ἡ Ἑλλάς ἔχουσα (ἤ κατέχουσα ἤ κεκτημένη), πλοῦτον ἀδάπανον», πού σημαίνουν τήν διαρκῆ κατοχή καί ὄχι τήν ἀποκτηθεῖσα σέ συγκεκριμένο χρόνο, ὅπερ σημαίνει τό «ἐκτήσατο». ᾽Από τήν ἀκολουθία ἐπίσης προκύπτει ὅτι ὁ Ἅγιος καταγόταν ἀπό τήν Μικρά Ἀσία πού εἶναι Ἀνατολή, ἀνατολικά τοῦ Αἰγαίου, καί ὄχι ἀπό τήν Θεσσαλία (Ἑλλάδα), πού εἶναι Δύση, δυτικά τοῦ Αἰγαίου. Λέγει ἕνα ἀπό τά καθίσματα τοῦ Ὄρθρου: «Ὡς φωστήρ ἀνέτειλας ἐκ τῆς Ἑῴας καί πιστούς ἐφώτισας ταῖς τῶν θαυμάτων σου βολαῖς». Δηλαδή, ἀνέτειλες ὡς φωστήρας ἀπό τήν Ἀνατολή καί ἐφώτισες τούς πιστούς μέ τίς φωτοβολίδες τῶν θαυμάτων σου[9].

Τήν θέση τοῦ «Μεγάλου Συναξαριστοῦ», περί τοῦ ὅτι πιό πιθανό φαίνεται νά εἶναι πατρίδα τοῦ Ἁγίου ἡ Θεσσαλική Μαγνησία, υἱοθέτησε μᾶλλον ἀβασάνιστα καί ὅλη τήν σχετική ἐπιχειρηματολογία, καί ὁ Γεώργιος Παπαδημητρόπουλος, τοῦ ὁποίου τό μικρό συναξάρι σέ δεκατρεῖς μικρούς τόμους (ἕνα γιά κάθε μήνα καί ἕνα γιά Τριώδιο-Πεντηκοστάριο) ἐξέδωκε ἡ Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος[10]. Ἀντίθετα ὁ πρωτοπρεσβύτερος - καθηγητής π. Γέωργιος Μεταλληνός, σέ  μικρό ἄρθρο γιά τόν Ἅγιο Χαράλαμπο στήν «Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαιδεία» συμπεραίνει ὀρθῶς μέ βάση τά κείμενα καί τήν ἁγιολογική βιβλιογραφία ὅτι «ἔζησεν ἐν Μαγνησίᾳ τῆς Μ. Ἀσίας (ὄχι Θεσσαλίας)»[11]. Ἡ πληρέστερη καί καλά κατοχυρωμένη θέση, τήν ὁποία ἐνισχύσαμε μέ κάποια ἐπιχειρήματα, εἶναι αὐτή τῆς Ἁγιοστεφανίτισας μοναχῆς Θεοτέκνης, σύμφωνα μέ τήν ὁποία «Ἡ ῾῾ἕβδομη πόλη τῆς Ἀσίας᾽᾽, ἡ Μικρασιατική Μαγνησία, πού τήν προστατεύει ἀπό βορρά ὁ χιονοσκέπαστος Θώρακας καί τῆς κεντᾶ τά κράσπεδα τό ἰδιόσχημο κύλισμα τοῦ Μαιάνδρου, ὑπῆρξε ἡ μακαριστή γενέτειρα τοῦ ἱεροῦ μας Πρεσβύτη»[12]. Συμπληρώνοντας τήν θέση αὐτή σέ ὑποσημείωση ἀποκαλύπτει καί τό πῶς πιθανόν νά ἄρχισε νά προβάλλεται καί νά υἱοθετεῖται ἀκρίτως ἡ γνώμη περί τῆς θεσσαλικῆς Μαγνησίας, ὡς γενέτειρας τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπου. Γράφει:

«Καί ἡ Αἰολική Μαγνησία, πού εὑρίσκεται βορειότερα ῾῾παρά τό ὄρος Σύπυλον᾽᾽ διεκδικεῖ ἐπίσης γιά γέννημά της τόν Ἅγιο Χαράλαμπο.

Ὅλα τά σωζόμενα χειρόγραφα ἀναφέρουν ἁπλῶς Μαγνησία τῆς Ἀσίας, οἱ δέ Βολλανδιστές στίς κριτικές τους σημειώσεις ἀφήνουν νά ἐννοηθεῖ πιθανότερη ἡ παρά τόν Μαίανδρον Μαγνησία, κάτοικοι τῆς ὁποίας κατά παράδοση εἶχαν ἰδρύσει τήν Ἀντιόχεια τῆς Πισιδίας, ὅπου καί τελικῶς ἐμαρτύρησε ὁ Ἅγιος. Ἐπί πλέον ἡ Μαγνησία ἡ ῾῾πρός τόν Μαίανδρον᾽᾽ εὑρίσκεται πλησιέστερα πρός τήν Ἀντιόχεια τῆς Πισιδίας ἐν σχέσει μέ τήν Αἰολική Μαγνησία.

Κανένα χειρόγραφο δέν ἀναφέρει τήν Μαγνησία τῆς Θεσσαλίας, ἡ προσπάθεια δέ τοῦ ἐκ Βόλου δικηγόρου Χατζηκώστα νά ἀποδείξει σέ σχετικό του ἐγχειρίδιο, ὅτι ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος κατήγετο ἀπό τήν Θεσσαλική Μαγνησία, μέ ὅλη τή φιλότιμη καί εὐσεβή διάθεση, δέν εἶναι πειστική, δεδομένου ὅτι δέν χρησιμοποιεῖ ἱστορικά τεκμήρια, ἀλλά ἠθελημένες ἱστορικές ἐνδείξεις καί εἰκασίες»[13].

Ἐμεῖς τελειώνοντας συμπεραίνομε ὅτι ἀναμφίβολα ἡ Μικρασιατική Μαγνησία τοῦ Μαιάνδρου, ἡ ἰωνική, ἀπέναντι ἀπό τήν Σάμο, εἶναι ἡ γενέτειρα τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπου, καί ὄχι ἡ αἰολική τοῦ ὄρους Σιπύλου, βορειοδυτικά τῆς Σμύρνης. Καί ὁπωσδήποτε ὄχι ἡ θεσσαλική περιοχή τῆς Μαγνησίας, ἀφοῦ ἀνάμεσα στά ἄλλα ἐπιχειρήματα διαπιστώνουμε ὅτι στήν ἀρχαιότητα δέν ὑπάρχει πόλη Μαγνησία στήν Θεσσαλία. Ἐπειδή ὅμως καί οἱ δύο μιρκασιατικές Μαγνησίες εἶναι ἀποικίες τῶν Μαγνήτων, τῶν κατοίκων δηλαδή τῆς θεσσαλικῆς περιοχῆς τῆς Μαγνησίας, ἡ ἔλευση τῆς κάρας τοῦ Ἁγίου Χαρλάμπου ἀπό τήν Μικρασία στήν Ἑλλάδα εἶναι ἐπιστροφή στήν μητρόπολη, στήν μητέρα πατρίδα· γι᾽ αὐτό καί δικαιολογεῖται ὁ ὑμνογράφος νά λέγει ὅτι καυχᾶται ἡ Ἑλλάς καί ὅλα τά ἄλλα περί Ἑλλάδος.

Μποροῦμε ἄλλωστε μέ βάση τήν πολυχιλιετῆ ἱστορία τοῦ Ἑλληνισμοῦ στά παράλια τῆς Μικρᾶς Ἀσίας νά ἐπαναλάβουμε αὐτό πού λέγει ὁ Στράβων γιά τήν Μακεδονία, ἐφαρμόζοντάς το στήν Μικρά Ἀσία, καί ἄς ἀγριεύουν οἱ ἀνιστόρητοι ἀπό ἀνατολῶν γείτονες: «Ἔστιν οὖν Ἑλλάς καί ἡ Μικρά Ἀσία».

---

[1]. Τό «Χαραλάμπους» εἶναι ἀρχαιοπρεπέστερος τύπος καί κλίνεται ὅπως τά ἀρσενικά ἀκατάληκτα εἰς -ης τῆς γ´ κλίσεως: «Ὁ Χαραλάμπης, τοῦ Χαραλάμπους, τῷ Χαραλάμπει, τόν Χαραλάμπη, ὦ Χαράλαμπες. Τό «Χαράλαμπος» ἁπλούστερο καί μεταγενέστερο κλίνεται κατά τήν β´ κλίση: «Ὁ Χαράλαμπος, τοῦ Χαραλάμπου, τῷ Χαραλάμπῳ, τόν Χαράλαμπον, ὦ Χαράλαμπε.

[2]. Ἁγίου Νικοδημου Αγιορειτου, Συναξαριστής τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ, Τόμος τρίτος, Ἰανουάριος-Φεβρουάριος, Ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 243.

[3]. Ὁ Μέγας Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τόμος β´, Ἀθήναι 2004, σελ. 262.

[4]. Αὐτόθι, σελ. 262-263, ὑποσημ. 2.

[5]. Σωφρονιου Ευστρατιαδου, Μητροπολίτου πρ. Λεοντοπόλεως, Ἁγιολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Ἔκδοσις τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1995, σελ. 473.

[6]. Θεοτέκνης Μοναχησ, Τό Συναξάρι τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους. Ἀφηγηματική Βιογραφία-Θαύματα-Παρακλητικός Κανών-Χαιρετισμοί, Ἔκδοση Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Στεφάνου, Ἅγια Μετέωρα 2003¹⁰, σελ. 127ἑ.

[7]. Ὁ Μέγας Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἔνθ᾽ ἀνωτ. σελ. 267.

[8]. Βλ. σχετικῶς Πράξ 13, 14. 14, 21. 16, 6.

[9]. Ἡ δασυνόμενη λέξη ἕως (ἡ) σημαίνει αὐγή, πρωΐα. Ἀπό αὐτήν παράγεται τό ἐπίθετο ἑῷος, α, ον, πού σημαίνει ὁ κατά τήν πρωΐαν γινόμενος, πρωϊνός, ἀνατολικός. Στήν ἐκκλησιαστική γλώσσα τό θηλυκό ἑῴα, οὐσιαστικοποιημένο σημαίνει τήν Ἀνατολή: Ἐκ τῆς Ἑῴας=ἀπό τήν ᾽Ανατολή.

[10] Γεωργιου Δ. Παπαδημητροπουλου, Θεολόγου-Φιλολόγου-Λυκειάρχου, Μέ τούς Ἁγίους μας. Συναξαριστής τοῦ μηνός Φεβρουαρίου, Ἀποστολική Διακονία 1995, σελ. 68.

[11]. Γεωργιοσ Δ. Μεταλληνος, «Χαραλάμπης. Μάρτυς (10 Φεβρουαρίου», ΘΗΕ 12, 74.

[12]. Θεοτεκνησ Μοναχης, Ἔνθ᾽ ἀνωτ., σελ. 25.

[13]. Αὐτόθι, σελ. 183, σημ. 5.