σ.σ. Βρισκόμαστε στις Πράξεις των Αποστόλων κεφ. 4. Οι Απόστολοι Πέτρος και Ιωάννης επιστρέφουν από ένα Συνέδριο στο οποίο κλήθηκαν να απολογηθούν επειδή θεράπευσαν έναν χωλό. Μήπως μας θυμίζει κάτι αυτό;
Ας πιάσουμε όλοι μαζί το νήμα από την αρχή να δούμε τι έκαναν τότε οι Απόστολοι σ’ εκείνο το Συνέδριο και πως συμπεριφέρθηκαν στους πιστούς αμέσως μετά. Συγκλονίζει το πόσο έχουμε απομακρυνθεί από το ‘ήθος’ και τον ‘τρόπο’ της παλαιάς Εκκλησίας. Ποιο όμως πρέπει να είναι το σημείο αναφοράς μας; Η σταυρική πορεία της Εκκλησίας μέσα εις τους αιώνες ή οι κοσμικές ‘προτεραιότητες’, ‘ανάγκες’ και ‘αντιλήψεις’ της δικής μας εποχής; Το ερώτημα, προφητικό θα έλεγε κανείς, που θέτει στο τέλος ο π. Αθανάσιος Μυτιληναίος πραγματικά προκαλεί ρίγος για την ακρίβειά του.
***
Μακαριστός Γέροντας π. Αθανάσιος Μυτιληναίος (1927 – 2006)
Αποσπάσματα ομιλίας που εκφωνήθηκε στις 23/03 του 1986.
Θα ενθυμείστε αγαπητοί ότι οι δύο Απόστολοι Πέτρος και Ιωάννης μετά από την θεραπείαν εκείνου του χωλού στις αυλές του ναού του Σολομώντος συνελήφθησαν και οδηγήθησαν εις το Συνέδριον. Είδαμε εκεί τι διημείφθη και πώς οι δύο αυτοί Απόστολοι ομολόγησαν τον Χριστόν και κατέστησαν τους κατηγόρους κατηγορουμένους. Εκείνοι μη έχοντες τι άλλο να κάνουν τους ηπείλησαν και τους απέλυσαν. Δηλαδή τους είπαν να μην ομιλούν δια το όνομα αυτό του Ιησού κι εκείνοι είπαν ότι αν πρέπει να μιλάμε ή να μη μιλάμε και αν πρέπει να πειθαρχούμε μάλλον στον Θεό παρά στους ανθρώπους, κρίνατε εσείς μόνοι σας.
Ευρισκόμενοι λοιπόν στο τέταρτον κεφάλαιον στίχος 23 σημειώνει ο Ιερός Ευαγγελιστής:
᾿Απολυθέντες δὲ ἦλθον πρὸς τοὺς ἰδίους καὶ ἀπήγγειλαν ὅσα πρὸς αὐτοὺς οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ πρεσβύτεροι εἶπον.
Αφού απελύθησαν, λέγει, από το Συνέδριον, ήρθαν στους δικούς των και ανεκοίνωσαν ό,τι οι αρχιερείς τους είπαν και οι πρεσβύτεροι.
Βλέπουμε εδώ ότι η περιπέτεια των δύο Αποστόλων έληξε, ή μάλλον θα λέγαμε έγινε η αρχή, διότι όλη η ζωή των Αποστόλων δεν θα ήτο παρά μία περιπέτεια. Και τώρα επιστρέφουν οι δύο Απόστολοι από το Συνέδριον προς τους ιδίους, δηλαδή προς τους δικούς των, για να τους διηγηθούν όσα συνέβησαν.
Είναι αξιοπρόσεκτον ότι μετά από την απόλυσή τους δεν κρύβονται -κάτι που θα έκαναν ίσως κάποιοι άλλοι που θα έφευγαν από προσώπου δικαστηρίου- αλλά σπεύδουν εις την Εκκλησίαν διότι οι Απόστολοι έλαβαν πια γεύση της απειλής. Είναι εκείνο που λέμε στον στρατό ‘πήραν το βάπτισμα του πυρός’ και πλέον ο φόβος είχε εξοριστεί, δεν εφοβούντο πλέον. Πού σπεύδουν; Στους δικούς των, προς τους ιδίους και αυτοί είναι οι οικείοι της Πίστεως οι οποίοι αν το θέλετε, και αυτό αποδεικνύεται διαρκώς, είναι ανώτεροι από κάθε συγγενικό δεσμό. Μ’ εκείνον που συνδεόμεθα πνευματικά, συνδεόμεθα περισσότερο παρ’ ότι ίσως κάποτε και με τα ίδια μας τ’ αδέλφια, τα κατά σάρκα αδέλφια.
Κι εκεί αγαπητοί εις την Εκκλησίαν, εις τους πνευματικούς αδελφούς, εις τους οικείους της Πίστεως, διηγούνται ότι το Συνέδριο και τους είπε και τους επέβαλε. Και διηγούνται εκεί εις την Εκκλησίαν όχι βεβαίως δια να υπερηφανευθούν ή να ηρωποιήσουν τον εαυτόν τους και να πουν, ξέρετε εμείς τι τραβήξαμε, τι πάθαμε κτλ. Διότι συνηθίζουμε όταν περάσουμε μια περιπέτεια και διηγούμεθα την περιπέτειά μας να ηρωοποιούμε τον εαυτόν μας. Όχι. Καθόλου. Απλώς δείχνουν τί συνέβη εκεί για να αποκαλύψουνε τη Χάρη του Χριστού. Και δείχνει αυτό ότι μπορούμε κι εμείς να λέμε κάτι που μας συνέβη, μόνο και μόνο για να δείξομε πως εργάστηκε ο Θεός με τη Χάρη Του επάνω σε μας και συνεπώς με τον τρόπον αυτόν να δοξάζεται και να τιμάται ο Θεός.
Είναι ακόμη αξιοπρόσεκτον ότι οι Απόστολοι δείχνουν μίαν ανακοινωτικότητα εις την Εκκλησσίαν και δεν έχουνε οι ίδιοι προσωπικά μυστικά. Ό,τι συνέβη εκεί το ανακοινώνουν εις την Εκκλησίαν. Βλέπετε εκείνα τα νεότερα μετά τεχνάσματα και τερτίπια της λεγομένης πολιτικής, η οποία δυστυχώς έχει μπει και μέσα εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν μας. Αυτά τα πράγματα και τα καμώματα οι Απόστολοι δεν τα ήξεραν. Εκείνο που κάποτε είπαν στον Χριστόν, ότι σε πρόσωπο ανθρώπου δεν βλέπεις αλλά λες την αλήθεια, πες μας επιτρέπεται να πληρώνουμε φόρο στον Καίσαρα ή όχι; Είδατε τί του είπαν; Επειδή πρόσωπο δεν λαμβάνεις υπόψιν. Αυτό είναι πολύ σπουδαίο.
Δυστυχώς αγαπητοί μου μες στην Εκκλησία εμείς όταν διοικούμε τα της Εκκλησίας πράγματα πολιτευόμεθα. Και όταν λέγω πολιτευόμεθα δεν εννοώ ότι ανήκομε σε ένα πολιτικό κόμμα, αλλά χρησιμοποιούμε τους κανόνες ούτως ειπείν της πολιτικής τους οποίους κανόνες χρησιμοποιούν οι άνθρωποι του κόσμου τούτου. Καλώς ή κακώς δεν λέγω τίποτα δια την πολιτικήν. Η πολιτική είναι η πολιτική και η πολιτική έχει τους κανόνες της, πρέπει να κάνεις τους ελιγμούς σου, πρέπει τούτο πρέπει εκείνο, αλλά αυτό όμως είναι ένα ξένο πράγμα για την Εκκλησία. Ή διοικεί την Εκκλησία το Πνεύμα του Θεού ή δεν διοικεί. Δεν είναι οι πολιτικοί μου ελιγμοί τους οποίους θα κάνω για να μπορώ να γλιτώνω μερικά πράγματα ή να επιτυγχάνω μερικά πράγματα. Αυτό νομίζω πρέπει να το προσέξουμε.
Βέβαια τί να κάνομε, δεν ξέρω, είναι ένα δυστύχημα αλλά δεν πρέπει να υπάρχει αυτό. Και μην νομίσετε, μην πάει το μυαλό σας στους Πατριάρχες και στους Αρχιεπισκόπους. Και ο εφημέριος ακόμα μπορεί κάποτε να δημιουργεί τεχνάσματα πολιτικά, ελιγμούς πολιτικούς για να γλιτώνει μερικά πράγματα. Δεν είναι πάντοτε εκείνο που θέλει ο Θεός. Άλλο πράγμα είναι η διάκρισις που ξέρει κανείς πως θα κινηθεί εν Πνεύματι Αγίω και άλλο πράγμα είναι το να διεπώμεθα από τους κανόνες συμπεριφοράς του κόσμου τούτου.
Στο περιβάλλον της οικογενείας ομοίως είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει αυτή η ανακοινωνικότις, διότι οι Απόστολοι είπαν ότι συμβαίνει. Ο λαός έπρεπε να ξέρει. Προσέξτε τι είπα. Έπρεπε να ξέρει ο λαός. Η διοίκησίς του δεν μπορούσε να έχει μυστικά από τον λαό διότι η Εκκλησία αυτό είναι. Η Εκκλησία πρέπει να γνωρίζει που πηγαίνει, τί κάνει. Αυτό αν το εφαρμόσουμε στην οικογένεια, η οποία είναι η κατ’ οίκον Εκκλησία, αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Πως θα το κάνουμε αυτό. Όταν υπάρχει ανακοινωτικότητα μεταξύ των συζύγων και μεταξύ των παιδιών και των γονέων. Θα σας παρακαλέσω αυτό το πράγμα προσέξατέ το. Πως θα κάνομε τα παιδιά μας, ό,τι βλέπουν, ό,τι ακούν, ό,τι συναντούν να ΄ρθουν να μας το πουν.
…
Και αυτά τώρα που αναγγέλλουν οι Απόστολοι είναι χρήσιμα βεβαίως να τα μάθουν οι πιστοί μες στην Εκκλησία, διότι εφεξής η Εκκλησία θα δεχθεί από τον εχθρικώς διακείμενον κόσμον πολλά δεινά και οι πιστοί πρέπει να μάθουν ότι η ιδιότητα του Χριστιανού κοστίζει. Ότι το να είσαι Χριστιανός δεν είναι μία μικρή υπόθεση, ότι πολύ κοστίζει. Όπως για να γίνεις μέλος σ’ ένα σωματείο, ίσως ευάριθμον, να ‘χει λίγα μέλη και να είναι περιώνυμο το σωματείο αυτό. Θα απαιτούσε πολύ κόπο και προσπάθεια να γίνεις μέλος εκείνου του σωματείου. Έτσι και πολύ περισσότερο κοστίζει το να είσαι Χριστιανός.
Η Εκκλησία λοιπόν πρέπει να γνωρίζει την πορεία Της, πρέπει να γνωρίζει τί θα συναντήσει στο μέλλον, και μάλιστα εκείνη η πρώτη Εκκλησία η Οποία δεν είχε προηγούμενον. Εμείς έχουμε προηγούμενον, έχουμε τους μάρτυρες, τους διωγμούς και μέχρι σήμερα μπορούμε να βρούμε πλουσία βιβλιογραφία και να ενημερωθούμε το τί γίνεται εις τον κόσμον δια την Εκκλησίαν. Τότε όμως τι. Έπρεπε λοιπόν να γνωρίζουν οι πιστοί. Και μια φανέρωσις της πραγματικότητος έχει πολλή ποιμαντική αξία. Δεν θα κρύψομε από τους πιστούς και θα πούμε ότι ‘όλα είναι πολύ ωραία’. Όχι. Θες να είσαι Χριστιανός; Έχει μαρτύριο, έχει αγώνα, έχει θυσία. Δεν σε πιέζει κανείς, αλλά να το έχεις υπόψη σου ότι ενδέχεται να δώσεις και τη ζωή σου.
Θα ξαναγυρίσω όμως από την μεγάλη Εκκλησία, την μεγάλη οικογένεια των πιστών, στην μικρή Εκκλησία, στην οικογένεια, την κατ’ οίκον Εκκλησία. Βλέπετε αγαπώ πολύ αυτό το κύτταρο της Εκκλησίας που λέγεται οικογένεια. Το αγαπώ πολύ γιατί απλούστατα, όταν η οικογένεια σταθεί σωστά, τότε αναμφισβητήτως και η Εκκλησία θα πηγαίνει καλά. Γι’ αυτό και ο Απόστολος Παύλος την αποκαλεί την οικογένεια κατ’ οίκον Εκκλησία.
Πολλοί γονείς αποκρύπτουν από τα παιδιά τους διάφορες καταστάσεις που υπάρχουν μέσα στο σπίτι, όπως μία οικονομική δυσπραγία ή ακόμα έναν θάνατο προσφιλούς προσώπου και δεν ξέρω τι άλλα πράγματα. Τα κρύβουν από τα παιδιά ώστε τα παιδιά να μην μάθουν για να μην γίνουν δυστυχή. Και οι γονείς επιθυμούν τα παιδιά τους να είναι πάντοτε ευτυχή και πάντοτε αμέριμνα. Το παιδί μου, λέει, να μην ξέρει τίποτα. Να πάει στο σχολειό του, να βρει και το φαγητό του. Τώρα θα δανειστώ εγώ, θα κόψω το σβέρκο μου -με συμπαθάτε- τι θα κάνω εγώ για να μεγαλώσω το παιδί μου, αυτό δεν ενδιαφέρει. Δεν νομίζετε πως αυτό είναι μία κακή τακτική; Ότι τα παιδιά μας πρέπει να τα ενημερώνομε στην πορεία της οικογενείας μας; Με την εξής διαφορά. Ότι εδώ, ανάλογα με την ηλικία των παιδιών και ανάλογα με την ψυχολογία των παιδιών μας -υπάρχουν παιδιά που είναι ευαίσθητα, υπάρχουν παιδιά που δεν είναι πολύ ευαίσθητα- θα πρέπει να τους κάνομε κοινωνούς των κοινών. Εκείνα που έχουμε στο σπίτι μας να τα γνωρίζουν. Να πει η μητέρα, παιδιά μου κοιτάξτε η δουλειά του πατέρα σας δεν πάει καλά, ή περνάμε μία οικονομική κρίση δεν θα ξοδεύουμε, πρέπει να κάνουμε οικονομία. …
Προσέξτε, οι γονείς πρέπει να είναι ανακοινωτικοί, με διάκριση όμως. Πρέπει ακόμη να πούμε ότι ένα πρόσωπο προσφιλές πέθανε. Με τρόπο θα το πούμε. Θα πάρουμε τα παιδιά μας σε μία κηδεία. Βεβαίως δεν θα είναι ίσως η κηδεία προσφιλούς προσώπου αλλά θα είναι μία κηδεία. Περνάμε από μία Εκκλησία κι εκεί βλέπουμε μία κηδεία. Θα πάρομε τα παιδιά μας και θα πάμε μέσα εις την Εκκλησίαν. Και τα παιδιά μας δεν θα πάθουν κάτι πολύ άσχημο γιατί το πρόσωπο αυτό δεν ήταν γνωστό, αλλά επήραν όμως μία γεύση του περιβάλλοντος του πένθους και της κηδείας. Τι πετυχαίνομε; Πετυχαίνομε αγαπητοί μου την προσαρμογή των παιδιών μας με την πραγματικότητα της ζωής.Το παιδί μας αν δεν το φέρομε σε επαφή με την πραγματικότητα της ζωής θα είναι ένα παιδί ωμό, ένα παιδί που δεν θα μπορεί να κινηθεί και να ζήσει στη ζωή του. Πρέπει να ξέρει ότι κάποτε θα είναι μετρημένα εκείνα που θα ξοδέψει, ότι υπάρχει ο θάνατος εις τον κόσμον, ότι υπάρχει η αρρώστια, υπάρχει ο πόλεμος, υπάρχει ότι υπάρχει. Και θα πρέπει το παιδί να το προσαρμόζομε εις την ζωή. Δεν νομίζετε ότι έτσι πρέπει να γίνεται;
Όπως λοιπόν οι ποιμένες της Εκκλησίας πρέπει να ειδοποιούν τον λαό ότι θα περάσει δεινά ο λαός του Θεού, ότι ο Χριστιανός θα περάσει δεινά γιατί το όνομα Χριστιανός επαναλαμβάνω κοστίζει, έτσι και οι γονείς θα πουν στα παιδιά τους την πραγματικότητα της ζωής. …
Όταν η Εκκλησία αγαπητοί άκουσε όλα αυτά που οι δύο Απόστολοι Πέτρος και Ιωάννης διηγήθηκαν, τι έκανε άραγε;
Ξέσπασε σε προσευχή. Είναι η δευτέρα προσευχή μετά από εκείνην που η Εκκλησία απηύθυνε στον Χριστό δια την εκλογή Αποστόλου στη θέση του προδότου Ιούδα. Είναι μία προσευχή σύντομη, επίκαιρη, δυνατή και ολόθερμη. Είναι η εξής:
24 …. Δέσποτα, σὺ ὁ ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς,
25 ὁ διὰ στόματος Δαυῒδ παιδός σου εἰπών· ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά;
26 παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ.
27 συνήχθησαν γὰρ ἐπ᾿ ἀληθείας ἐπὶ τὸν ἅγιον παῖδα σου ᾿Ιησοῦν, ὃν ἔχρισας, ῾Ηρῴδης τε καὶ Πόντιος Πιλᾶτος σὺν ἔθνεσι καὶ λαοῖς ᾿Ισραήλ,
28 ποιῆσαι ὅσα ἡ χείρ σου καὶ ἡ βουλή σου προώρισε γενέσθαι.
29 καὶ τὰ νῦν, Κύριε, ἔπιδε ἐπὶ τὰς ἀπειλὰς αὐτῶν, καὶ δὸς τοῖς δούλοις σου μετὰ παρρησίας πάσης λαλεῖν τὸν λόγον σου
30 ἐν τῷ τὴν χεῖρά σου ἐκτείνειν σε εἰς ἴασιν καὶ σημεῖα καὶ τέρατα γίνεσθαι διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ ἁγίου παιδός σου ᾿Ιησοῦ.
Αυτή αγαπητοί μου είναι η προσευχή που η Εκκλησία απηύθυνε προς τον Θεόν. Επίκαιρη όπως θα δούμε. Η προσευχή αυτή περιέχει το προοίμιό της που είναι μία επίκλησις. Το κύριο θέμα της που αποτελείται από έναν ψαλμικό στίχο που είναι προφητεία. Γίνεται ιστορική επαλήθευσις αυτής της προφητείας και αναφέρεται ότι όλα γίνονται κατά πρόγνωσιν και κατά παραχώρησιν Θεού. Κατόπιν στην προσευχή αυτή ζητείται από τον Θεόν όπως δώσει δύναμιν εις την Εκκλησίαν δια να λαλείται ο Λόγος του Ευαγγελίου μετά παρρησίας. Και τέλος, όπως επιτελούνται θαύματα, να δώσει το θαυματουργικόν χάρισμα ο Θεός στο όνομα του Ιησού Χριστού δια να φανερώνεται έτσι η ταυτότητα του Προσώπου του Ιησού Χριστού και συνεπώς να δοξάζεται ο Χριστός και οι μαθηταί Του.
Και τώρα ας δούμε αγαπητοί μου λίγο αναλυτικότερα την προσευχή αυτή της πρώτης Χριστιανικής Εκκλησίας.
Καταρχάς παρατηρούμε ότι η Εκκλησία μπροστά σε μία απειλή καταφεύγει στην προσευχή. Λέγει ο Ιερός Χρυσόστομος,
Καί σκόπει, πώς πάλιν επί τήν αληθή βοήθειαν κατέφυγον, επί τήν συμμαχίαν την άμαχον, καί πάλιν ομοθυμαδόν, καί μετά σπουδής·
Πρόσεξε, κοίταξε -σκόπει-, εξέτασε και δες ότι καταφεύγουν στην αληθινήν βοήθειαν, καταφεύγουν στην συμμαχίαν την ακατανίκητον και την ακαταμάχητον, και πάλι όλοι μαζί με μια καρδιά και μετά σπουδής.
Ώστε η προσευχή βλέπομε εδώ αγαπητοί μου ότι είναι η ακαταμάχητος συμμαχία. Ό,τι μας συμβεί πρέπει να καταφεύγομε εις την προσευχήν. Βεβαίως θα καταφύγομε και σε πρόσωπα. Βεβαίως θα καταφύγομε και σε ενέργειες. Πρώτα όμως θα καταφύγομε εις την προσευχήν. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία και αξία.
…
Έχομε εδώ αγαπητοί μου μία προσευχή της Εκκλησίας και είναι οι προσευχές των Αγίων. Δηλαδή είναι ο τρόπος που οι Άγιοι μίλησαν στον Θεό. Είναι οι προσευχές της Εκκλησίας. Μέσα στην Καινή Διαθήκη και στην Παλαιά Διαθήκη θα βρούμε πολλές προσευχές. Προσέξτε όμως. Εμείς κατ’ επίδραση προτεσταντική θεωρούμε τις προσευχές των Αγίων σαν τυπικές, σαν ξένες προς ημάς. Ενώ αντιθέτως θεωρούμε πολύ δικές μας τις αυτοσχέδιες προσευχές σαν δήθεν πιο θερμές, πιο δικές μας, πιο προσωπικές μας προσευχές, και υποτιμούμε τις προσευχές της Εκκλησίας. Δηλαδή δεν θα πάρομε το Ωρολόγιον να χρησιμοποιήσουμε από εκεί μία Ακολουθία, μία Παράκλησή ή οτιδήποτε άλλο, ένα Απόδειπνο, αλλά θα πούμε λόγια δικά μας λέγοντας ότι εκείνα δεν τα καταλαβαίνομε. Ύστερα λέμε, γιατί να χρησιμοποιήσω τους Ψαλμούς του Δαυίδ; Εκείνος είχε τα προβλήματά του, είχε τα θέματα της ψυχής του, τα εξέθετε εις τον Θεόν. Εγώ τι σχέση έχω με τον Δαυίδ; Έτσι σκεφτόμαστε αγαπητοί μου και εδώ πρέπει να σας το πω ότι προτεσταντίζουμε. …
Φυσικά όταν λέμε ότι θα χρησιμοποιήσουμε τις προσευχές των Αγίων, δεν σημαίνει ότι δεν θα χρησιμοποιήσουμε μια δική μας προσευχή, μίαν αυτοσχέδιον προσευχήν. Άλλο το ένα και άλλο το άλλο. Ασφαλώς θα χρησιμοποιήσουμε και δική μας προσευχή. Ασφαλώς θα κάνομε έγχυσιν της καρδιάς μας, των προβλημάτων μας, της ψυχής μας, του πόνου μας προς τον Θεό και θα μιλήσομε με τα λόγια εκείνα που νοιώθουμε, που καταλαβαίνομε, που μας πονάνε. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα αποκλείσω τις προσευχές των Αγίων ή ακόμη ότι το ένα από τα δυο θα αποκλείεται. Όχι. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο.
Και προσέξτε τι αξία έχουν οι προσευχές των Αγίων. Μην ξεχνάμε ότι με τις προσευχές αυτές οι Άγιοι εισηκούσθησαν και συνεπώς εάν προσοικειωθούμε την προσευχήν των Αγίων -πάρτε τον 50ο Ψαλμό, ποιος δεν γνωρίζει τον 50ο Ψαλμό ‘Ελέησόν με ο Θεός ..’ που ο Δαυίδ είπε στον Θεό σαν προσευχή μετανοίας και συντριβής- εάν κανείς προσοικειωθεί το περιεχόμενο του Ψαλμού, ξέρει τι λέει, το κατανοεί αυτό, πες τε μου σας παρακαλώ, δεν θα ευαρεστήσει εις τον Θεόν; .. εάν μείνω εις την αυτοσχέδιον προσευχήν και δεν χρησιμοποιήσω την προσευχή των Αγίων κινδυνεύω να ζητήσω από τον Θεό τα μη ανήκοντα, εκείνα που δεν πρέπει. Θα ιδείτε στην συνέχειαν της προσευχής ότι δεν ζήτησαν, η Εκκλησία προσευχομένη, να απαλλαγούν από τον πειρασμό αλλά ζήτησαν κάτι άλλο. Εμείς, -θα μου πείτε αυτονόητο είναι- θα σταθώ στην προσευχή μου και θα πω στον Θεόν να με απαλλάξει από τον πειρασμόν. Να αμέσως η παγίδα. Διότι εγώ με το μυαλό μου δεν μπορώ να κρίνω τι αρέσει στον Θεό, ενώ οι προσευχές των Αγίων είναι δοκιμασμένες. Διότι επήραν την απάντηση οι Άγιοι, διότι ήσαν αγιασμένοι άνθρωποι, γιατί είχανε τη Χάρη του Θεού και ήξεραν τι να ζητούν.
…
Στην προκειμένη εδώ προσευχή γίνεται αναφορά στην δημιουργικότητα των πάντων υπό του Θεού «Δέσποτα, σὺ ὁ ποιήσας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς», συνεπώς είσαι ο απόλυτος Δημιουργός και ο απόλυτος Κύριος και τα πάντα υπακούουν εις το δικό Σου το θέλημα. Αλλά Κύριε, το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι που είναι δημιουργήματα δικά σου δεν υπακούουν στο δικό Σου το θέλημα. Ενώ τα πάντα υπακούουν, οι άνθρωποι που βεβαίως ελευθέρους τους εδημιούργησες, αυτοί δεν θέλουν να σε ακούσουν. Παράδειγμα, η συμπεριφορά τους απέναντί Σου. Είναι μία συμπεριφορά κακοήθης, μία συμπεριφορά που Σε προσβάλλει.
Γι’ αυτό ακριβώς και το προοίμιον είναι κατάλληλον για ό,τι παρακάτω θα ζητηθεί εις την προσευχήν. Και δια να το επιβεβαιώσουν αυτό οι πιστοί εις τον Θεόν, στην προσευχή τους μέσα επιστρατεύουν τον 2ον Ψαλμόν του Δαυίδ και λέγουν, «ὁ διὰ στόματος Δαυῒδ παιδός σου εἰπών·», που με το στόμα του Δαυίδ του δούλου Σου Εσύ είπες, «ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη καὶ λαοὶ ἐμελέτησαν κενά;» γιατί εφρύαξαν τα έθνη και οι λαοί κάθισαν και σκέφτηκαν κούφια πράγματα; «παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ», έκαναν συμβούλια εναντίον του Κυρίου «κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ», κατά του Θεού Πατρός και κατά του Υιού Του του Χριστού.
Τι βλέπομε εδώ αγαπητοί; Βλέπομε ότι ο Θεός είναι Εκείνος που βάζει στο στόμα την προφητεία αυτή και η προφητεία αυτή αναφέρεται στην συμπεριφορά την ανοίκειον των εθνών αλλά και του Ισραήλ έναντι του Θεού εξ’ αφορμής της εμφανίσεως του Χριστού εις τον κόσμον. Και ερωτά ο Θεός δια του Δαυίδ, για ποιον λόγο οι εθνικοί και οι φυλές του Ισραήλ -οι λαοί του Ισραήλ είναι οι φυλές του Ισραήλ- εφρύαξαν [είναι του ρήματος φρυάττω, φρυάσσω που θα πει καταλαμβάνομαι από μια μανιώδη οργή, θα πει λυσσάω από οργή] και κάθισαν και σκέφθηκαν ανόητα και κούφια πράγματα; Και τούτο διότι βασιλείς και άρχοντες της γης, τόσο από τον εθνικόν κόσμον όσο και από τον Ισραήλ, έκαναν κοινές διαβουλεύσεις και πήραν κοινές αποφάσεις κατά του Θεού και του Υιού Του Ιησού Χριστού.
Αυτή η προφητεία την οποίαν προβάλλει η Εκκλησία εις τον Θεόν πραγματοποιείται εκείνη την στιγμή και εφεξής πραγματοποιείται μέσα εις την ιστορία όσο θα υπάρχουν -και θα υπάρχουν μέχρι το τέλος της ιστορίας- οι σκοτεινές δυνάμεις του Άδου που θα στρέφονται πάντοτε κατά του Χριστιανισμού. Είναι λοιπόν η πρώτη χρήσις αυτής της προφητείας κατά κυριολεξία.
Και ο λόγος που στρέφονται εναντίον του Θεού και του Υιού Του;
Λέγει ο Μέγας Αθανάσιος, φρύαγμα εστί το αλόγιστον κίνημα. Τι είναι λέει το φρύαγμα; Η κίνηση που θα κάνει ο άνθρωπος αλλά θα είναι αλόγιστος, δηλαδή παράλογος. Δεν υπάρχει απάντησις, δεν υπάρχει λόγος, είναι ένας παραλογισμός επειδή είναι κίνημα δαιμονικό. Ο δαίμων, ο διάβολος έδειξε συμπεριφορά απέναντι στον Θεόν παράλογον και συνεπώς εφεξής εμπνέει τον παραλογισμόν αυτόν και εις τους ανθρώπους. Το να στραφείς εναντίον του Θεού, να στραφείς εναντίον του Αγαθού, αυτό είναι ένας παραλογισμός. Και αυτό το παράλογον κίνημα που λέγει ο Μέγας Αθανάσιος, προσέξτε, ζει πάντοτε μέσα εις την Εκκλησίαν. Το ζουν οι πιστοί οι οποίοι είναι μέσα εις τον κόσμον αυτόν.
Προ ολίγου, είναι απορία του Αποστόλου Πέτρου και του Αποστόλου Ιωάννου. Στο θαύμα του χωλού. Ερωτούν τους άρχοντας, ημείς σήμερα ανακρινώμεθα επί ευεργεσία ανθρώπου ασθενούς. Εμείς σήμερα ανακρινώμεθα γιατί κάναμε έναν άνθρωπον καλά. Πού είναι η ενοχή μας; Δεν υπήρχε ενοχή στους Αποστόλους, υπήρχε ο φθόνος εις τους ανθρώπους και συνεπώς υπήρχε το αλόγιστον κίνημα, ο παραλογισμός. …
Βλέπετε εδώ στην Ελλάδα είμεθα Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Έρχονται από Αμερικές και Ευρώπες Προτεστάνται να κάνουν προσηλυτισμό στον Χριστιανισμό. Δηλαδή τί; Δηλαδή ότι η Πίστις μας δεν είναι σωστή; Έρχεστε να μας πείτε πώς να πιστεύομε; Πηγαίνετε παραπέρα, εκεί που δεν πίστεψαν στον Χριστό να τους πείτε ό,τι θέλετε. Έρχεστε σε εμάς; Γιατί; Περίεργα πράγματα. Αγαπητοί μου, είναι το αλόγιστον κίνημα. Υπάρχει παραλογισμός και μες στον παραλογισμόν αυτόν υπάρχει ο φθόνος και όλα τα πάθη. Έτσι ο πιστός ζει αυτήν την κατάσταση σε όλους τους αιώνες και σε όλες τις εποχές. Ο πιστός ευεργετεί τον κόσμον και ευεργετώντας τον περισσότερο πλήττεται από τον κόσμον. …
Και τώρα αγαπητοί μου έρχεται η Εκκλησία στην προσευχή Της να ερμηνεύσει αυτήν την προφητεία ως πραγματουμένη, όπως σας είπα προηγουμένως, στις ημέρες τις δικές Της. Και έχομε έτσι στην προφητεία [σ.σ. μάλλον στην προσευχή ήθελε να πει] την ιστορικήν αναφοράν της προφητείας. Προσέξτε αυτό είναι πολύ σπουδαίο, είναι πολύ σπουδαίο. Έχομε μία προφητεία και την πραγμάτωσή της. Πότε μία προφητεία πραγματώνεται; Πότε; Αυτό η Εκκλησία θα το πει. Αυτό οι Άγιοι θα το πουν. Όπως λέγει ο Απόστολος Πέτρος, καμία προφητεία δεν γράφτηκε έξω από το Πνεύμα του Θεού και καμία προφητεία δεν ερμηνεύεται έξω από το πνεύμα του Θεού. Θεόπνευστοι προφητεύουν και θεόπνευστοι λύουν την προφητεία, δηλαδή την ερμηνεύουν την προφητεία. Κι έτσι τι λέγει εδώ τώρα η Εκκλησία; Η Θεόπνευστος Εκκλησία. Λέγει, αυτό τώρα που Εσύ είπες κάποτε δια στόματος του Δαυίδ του παιδός Σου, αυτό τώρα πραγματώνεται. Είναι σπουδαίο.
Ξέρετε κάποτε η Εκκλησία τι θα πει στους πιστούς; Αυτός είναι ο Αντίχριστος. Ή, πριν έρθει ο Αντίχριστος, το πνεύμα του Αντιχρίστου. Η Εκκλησία θα πει, ξέρετε τι είναι αυτό, αυτό το ρεύμα, αυτό το κλίμα, αυτή η ατμόσφαιρα που επικρατεί; Αυτό είναι το πνεύμα του Αντιχρίστου και προετοιμάζει τον ερχομό του. Ποιος θα το πει αυτό; Η Εκκλησία. Αυτή μόνη διακρίνει. Δεν μπορεί να διακρίνει ο κόσμος εκείνο που υπάρχει στον κόσμον. Η Εκκλησία διακρίνει εκείνο που υπάρχει στον κόσμον και αυτό εν Πνεύματι Αγίω.
«συνήχθησαν γὰρ ἐπ᾿ ἀληθείας ἐπὶ τὸν ἅγιον παῖδα σου ᾿Ιησοῦν, ὃν ἔχρισας,». Πραγματικά λέει μαζεύτηκαν, επ’ αληθείας μαζεύτηκαν, συγκεντρώθηκαν, εναντίον του παιδός Σου Ιησού Χριστού τον Οποίον Εσύ έχεις χρίσει, Εσύ έστειλες εις τον κόσμον.
«῾Ηρῴδης τε καὶ Πόντιος Πιλᾶτος». Να και τα ονόματα.
Ποιο είναι το όνομα του Αντιχρίστου; Θα το πει η Εκκλησία τότε. Διότι οι δύο εκείνοι προφήται θα πουν, ‘Αυτός’. Αλλά αυτός θα έχει ένα όνομα και θα πει τότε η Εκκλησία, να το 666. Η Εκκλησία θα πει το όνομα του Αντιχρίστου, μην ακούτε απ’ έξω τίποτα. Η Εκκλησία θα πει το όνομα του Αντιχρίστου. Εδώ τι λέγουν; Η προφητεία που είπε ο Δαυίδ 1,000 χρόνια πίσω, το είπε για τον Ηρώδη και για τον Πόντιον Πιλάτο. Λέει και ονόματα.
«σὺν ἔθνεσι καὶ λαοῖς ᾿Ισραήλ,». Με εθνικούς / ειδωλολάτρας, και με τους λαούς του Ισραήλ, δηλαδή με τις φυλές.
Ποιο είναι το όνομα του Αντιχρίστου; Θα το πει η Εκκλησία τότε. Διότι οι δύο εκείνοι προφήται θα πουν, ‘Αυτός’. Αλλά αυτός θα έχει ένα όνομα και θα πει τότε η Εκκλησία, να το 666. Η Εκκλησία θα πει το όνομα του Αντιχρίστου, μην ακούτε απ’ έξω τίποτα. Η Εκκλησία θα πει το όνομα του Αντιχρίστου. Εδώ τι λέγουν; Η προφητεία που είπε ο Δαυίδ 1,000 χρόνια πίσω, το είπε για τον Ηρώδη και για τον Πόντιον Πιλάτο. Λέει και ονόματα.
«σὺν ἔθνεσι καὶ λαοῖς ᾿Ισραήλ,». Με εθνικούς / ειδωλολάτρας, και με τους λαούς του Ισραήλ, δηλαδή με τις φυλές.
«ποιῆσαι ὅσα ἡ χείρ σου καὶ ἡ βουλή σου προώρισε γενέσθαι». Και να γίνουν όσα το χέρι Σου και η βουλή Σου έχουν προορίσει να γίνουν.
Εδώ βλέπομε τον Ηρώδη αγαπητοί μου σαν εκπρόσωπο των Εβραίων, μαζί με τις φυλές του Ισραήλ, και τον Πιλάτο σαν εκπρόσωπο των εθνικών, των ειδωλολατρών, μαζί με τους εθνικούς στρατιώτες, τους ειδωλολάτρες. Και πράγματι αυτοί κατεδίκασαν τον Χριστόν κι έτσι ηρνήθησαν και τον Πατέρα, τουλάχιστον ως προς τους Εβραίους. Διότι έλεγαν ότι πιστεύουν εις τον Θεόν αλλά ηρνήθησαν και τον Πατέρα αρνούμενοι τον Υιόν.
Και όλα αυτά δεν έγιναν έξω από τη βουλή του Θεού, αλλά τώρα ότι ο Θεός παραχωρεί να γίνουν αυτά. Βεβαίως δεν είναι το κατ’ ευδοκίαν θέλημα του Θεού, αλλά είναι το κατά παραχώρησιν. Όταν ο Ιησούς Χριστός βαπτίζεται στον Ιορδάνην λέγει ο Πατήρ, εν ώ ηυδόκησα, εν το οποίον ηυδόκησα. Συνεπώς κάνει το θέλημά μου κατ’ ευδοκίαν όπως το θέλω εγώ. Αλλά όταν αφήνει να κάνει το θέλημά του ο Ηρώδης και ο Πιλάτος, αυτό είναι όχι κατ’ ευδοκίαν αλλά κατά παραχώρησιν. Το λέγω για να μην σκανδαλίζονται μερικοί και θεωρούν ότι ο Θεός είναι ανήμπορος να αντιμετωπίσει το κακόν.
Όπως λέγει ο Ιερός Χρυσόστομος εν προκειμένω,
Ό ούν λέγουσι, τούτο εστίν· ούκ αυτοί ίσχυσαν αλλά σύ τό πάν, ό επιτρέψας καί είς πέρας αγαγών, ειργάσω, ό ευμήχανος καί σοφός, ό τοίς εχθροίς είς τό βούλημά σου χρησάμενος.
Ο Θεός χρησιμοποιεί αγαπητοί μου και το κακόν, και τους εχθρούς Του τους χρησιμοποιεί στις βουλές Του. Όχι ότι τους παρεσκεύασε ο Θεός.
…
Πάντως είναι αξιοπαρατήρητο αγαπητοί μου το εξής. Προσέξτε τη σειρά των λέξεων. «ὅσα ἡ χείρ σου καὶ ἡ βουλή σου προώρισε γενέσθαι» Θα μου πείτε είναι ένα πρωθύστερο σχήμα, έτσι το λέμε στο συντακτικό. Όσα το χέρι σου και η σκέψη σου έχει προορίσει να γίνουν. Αλλά αυτό που θα το λέγαμε στους ανθρώπους, δεν ισχύει εδώ. .. Ο άνθρωπος πρώτα σκέπτεται και μετά ενεργεί με τα χέρια του. Εδώ λέγει, πρώτα ενήργησες με τα χέρια σου και μετά με τη βουλή σου, με τη σκέψη σου. Ξέρετε τι σημαίνει; Σημαίνει ότι το χέρι του Θεού γίνεται ταχύτερα αισθητό από την βουλή του Θεού. Και δεν είναι πρωθύστερον σχήμα που λέμε στο συντακτικό. Ξαναλέγω, ότι το χέρι του Θεού γίνεται ταχύτερο από τη βουλή του Θεού, αισθητά ταχύτερο, δηλαδή όχι ότι προηγείται η ενέργεια της βουλήσεως αλλά ότι η φράση δείχνει ότι εδώ την βουλή του Θεού δεν την βλέπεις, βλέπεις την ενέργεια του Θεού, την βουλή του Θεού θα την μάθεις αργότερα …
Μετά την αναφοράν της προφητείας και την πραγμάτωσή της στις ημέρες των Αποστόλων, ζητά τώρα η Εκκλησία την προστασία του Θεού αφού οι λαοί και τα έθνη εμελέτησαν κενά, δηλαδή κούφια πράγματα, χωρίς βεβαίως στην πραγματικότητα να μπορέσουν να ματαιώσουν το Σχέδιο του Θεού. Τι λέει; «καὶ τὰ νῦν, Κύριε, ἔπιδε ἐπὶ τὰς ἀπειλὰς αὐτῶν, καὶ δὸς τοῖς δούλοις σου μετὰ παρρησίας πάσης λαλεῖν τὸν λόγον σου» Και τώρα Κύριε, κοίταξέ μας. Κοίταξε ότι ήμεθα κάτω από τις απειλές των. Δες τις απειλές των .. και δώσε σε μας τους δούλους Σου παρρησία να λαλούμε τον Λόγον Σου.
Σημειώνει ο Ιερός Χρυσόστομος, λέγει. Προσέξτε τι λέγει. Προσέξτε:
Οράς τήν φιλοσοφίαν, καί πώς ουχί καταρωμένων εστί ταύτα;
Βλέπεις την ευσέβειαν; Δεν καταρρώνται, να πουν οι δείξοι και οι μπήξοι Κύριε, οι αλητήριοι, οι ελεεινοί, οι τρισάθλιοι, οι εχθροί Σου. Δεν λέγουν τίποτε.
Και όρα· ούκ είπον, ράξον αυτούς, κατάβαλε αυτούς· αλλά τι;
Κοίτα. Δεν είπαν στην προσευχή τους, σύντριψέ τους, κατάβαλε αυτούς. Αλλά τι;
καὶ δὸς τοῖς δούλοις σου μετὰ παρρησίας πάσης λαλεῖν τὸν λόγον σου
και δώσε το χάρισμα σε μας στους δούλους Σου ώστε να λαλούμε τον Λόγον Σου μετά παρρησίας.
Και συνεχίζει ο Ιερός Χρυσόστομος,
Ούτω μανθάνωμεν εύχεσθαι καί ημείς.
Έτσι μαθαίνουμε να προσευχόμαστε και εμείς.
Είναι αυτό που σας έλεγα προηγουμένως για τις προσευχές των Αγίων. Έτσι λέει μαθαίνουμε να προσευχόμαστε και ημείς.
Καίτοι γε πόσου ούκ άν τις εμπλησθείη θυμού, είς άνδρας εμπεσών ανελείν αυτόν επιχειρούντας, και απειλούντας τοιαύτα; πόσης ούκ άν απεχθείας πληρωθείη;
Να βρεθεί μπροστά σε άνδρες που τον απειλούν. Δεν θα γέμιζε η καρδιά του από απέχθεια εναντίον των;
Αλλ’ ούχ οι άγιοι ούτοι.
Αλλά αυτοί λέγει οι Άγιοι δεν συμπεριφέρονται έτσι, να γεμίσουν από οργή, από σιχαμάρα γι’ αυτούς τους ελεεινούς ανθρώπους. Τίποτε.
Έτσι μας μαθαίνουν να προσευχόμαστε. Να σε τι χρειάζονται οι προσευχές των Αγίων. Διότι αν προσευχηθούμε μόνοι μας θα πούμε, Κύριε κεραυνούς να τους ρίξεις.
Θυμόσαστε τι είπε ο Άγιος Ιάκωβος και ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής, τα δύο αδέλφια. Κύριε να πούμε να πέσει φωτιά από τον ουρανό να τους κάψει επειδή δεν σε δέχτηκαν σε εκείνη την πόλη των Σαμαρειτών. Ο Κύριος τι είπε; Δεν ξέρετε ποιου πνεύματος είσαστε εσείς. Το ‘μαθαν αργότερα.
Δεν μπορούμε να καταρώμεθα. Δεν μπορούμε να υβρίζουμε. Δεν μπορούμε να ζητάμε από τον Θεό την τιμωρία των άλλων. Τι πρέπει να ζητούμε; Το έλεος του Θεού σ’ αυτούς και το δεύτερον, την δύναμη του Θεού σε μας. Και τι λέγουν εδώ; Ζητούν να τους δώσει ο Θεός δύναμη ώστε μετά παρρησίας να λαλούν τον Λόγο του Ευαγγελίου. Αυτό είναι πάρα πολύ σπουδαίο. Και δεν ζητούν την απαλλαγή τους από τον πειρασμό, σας το έλεγα πιο μπροστά εδώ τώρα το αναλύω. Προσέξτε. Αυτό δείχνει απόλυτη αποδοχή του Σταυρικού Ευαγγελίου.
Εμείς θέλομε να αναιρέσουμε το Σταυρικόν Ευαγγέλιον. Θέλομε ένα Ευαγγέλιον χωρίς πειρασμούς. Ένα Ευαγγέλιον χωρίς Σταυρό. Αγαπητοί μου να το πάρομε απόφαση. Θα ‘χουμε πειρασμούς και θα ‘χουμε περιπέτειες στη ζωή μας, όποιος, όπου είναι ο καθένας. Μικρός, μεγάλος, μορφωμένος, λιγότερο μορφωμένος, άνδρας, γυναίκα, οικογενειάρχης, άγαμος, κληρικός, λαϊκός. Έχομε όλοι πειρασμούς και όταν λέγω πειρασμούς εννοώ, πώς μας κατατρέχει ο κόσμος, πώς μας κατατρέχει ο διάβολος. Δεν θα λείψουν ποτέ οι πειρασμοί. Και λέγει εδώ ο Ιερός Χρυσόστομος σχολιάζοντας αυτό, ότι δεν ζητούν να απαλλαγούν αλλά ζητούν δύναμη να ανταποκριθούν.
Κύριε απάλλαξέ μας, εμείς αυτό λέμε, απάλλαξέ μας, αλλά εδώ λέγουν, όχι, δώσε μας δύναμη να παλέψουμε διότι θέλομε, οικειούμεθα το Σταυρικό Σου Ευαγγέλιον. …
Βλέπομε εδώ την Εκκλησία του Χριστού να έχει έναν ιεραποστολικόν χαρακτήρα και να ζητάει το «μετὰ παρρησίας πάσης λαλεῖν τὸν λόγον σου», όπως λέγει. Με κάθε παρρησία να μιλάμε, να κηρύσσουμε τον λόγο Σου.
Αγαπητοί μου προσέξτε.
Σε μια δοκιμασία της Εκκλησίας, άραγε, αυτός ο ιεραποστολικός χαρακτήρας θα διατηρηθεί; Ή μήπως θα υπάρχει μία συντηρητική κατάστασις κρυπτοχριστιανισμού; Και όταν λέω κρυπτοχριστιανισμού είναι κάτι φοβερό.
Ο κρυπτοχριστιανισμός έχει διάφορες μορφές. Έπεσε στα χέρια μου τελευταία ένα βιβλίο, έκδοσις των Μακεδονικών Σπουδών Θεσσαλονίκης, δια τους κρυπτοχριστιανούς. Ότι μπορούσε ο ιερεύς να γίνει χότζας και το πρωί να είναι στο τζαμί και το βράδυ να κάνει Ορθόδοξη Λειτουργία.
Αυτό αγαπητοί μου είναι απαράδεκτον πράγμα. Και τέτοια, μάλιστα στην εποχή των Τούρκων, είχαμε άφθονα και υπάρχουν μέχρι σήμερα.
Αυτό είναι απαράδεκτον πράγμα.
Αυτό είναι απαράδεκτον πράγμα.
Γιατί;
Διότι ο Χριστιανός στέκεται με έναν συντηρητισμό απέναντι στο Ευαγγέλιον, φοβείται το μαρτύριον.
Διότι ο Χριστιανός στέκεται με έναν συντηρητισμό απέναντι στο Ευαγγέλιον, φοβείται το μαρτύριον.
Ή θα είσαι ή δεν θα είσαι. Η Εκκλησία, η παλαιά Εκκλησία, η αρχαία ένδοξος Εκκλησία του Χριστού, δεν εγνώρισε τον κρυπτοχριστιανισμόν με την έννοια που σας είπα.
Βέβαια ο πιστός δεν έλεγε στον κόσμο, ‘ξέρετε είμαι Χριστιανός’. Όχι.
Ζούσε.
Τον συνελάμβαναν; Ομολογούσε. Ούτε άλλαζε την Πίστη του. Ομολογούσε.
Και τους λέγανε οι ίδιοι, οι ίδιοι οι άνθρωποι, οι εθνικοί, οι ειδωλολάτραι, ‘ρίξτε μια φούχτα λιβάνι στον θεόν Καίσαρα και μην πιστεύετε εκείνο το οποίο κάνετε’.
Και τους λέγανε οι ίδιοι, οι ίδιοι οι άνθρωποι, οι εθνικοί, οι ειδωλολάτραι, ‘ρίξτε μια φούχτα λιβάνι στον θεόν Καίσαρα και μην πιστεύετε εκείνο το οποίο κάνετε’.
Όοοοχι, αυτό που πιστεύω θα πω. Αυτό έλειψε.
Γι’ αυτό σας είπα. Θα προχωρήσουμε σε ένα μαρτύριο ή σε έναν κρυπτοχριστιανισμόν; Αυτό είναι το πρόβλημα σε έναν επικείμενον πειρασμόν.
***
Απομαγνητοφώνηση Φαίη για το ιστολόγιο ΑΒΕΡΩΦ
TO ΕΙΔΑΜΕ ΣΤΟ: http://aktines.blogspot.gr/2017/08/blog-post_43.html#more
