Ο Γρηγόριος, καθώς ήτανε ασθενική κράση αλλά και από την πολλή άσκηση, έπαθε από τα γεγονότα υπερκόπωση.
Έπρεπε να συνέλθει. Αποτραβήχτηκε λίγο.
Ο Αβλάβιος και η Θεοδοσία, ο πλούσιος Στρατήγιος με τον Παλλάδιο κάνανε ότι μπορούσαν για να βρει έξω από την Πόλη ανάπαψη και ηρεμία.
Ζήτημα όμως αν έμεινε εκεί τρεις - τέσσερις ημέρες.
Δεν ήτανε μόνο οι ορθόδοξοι της Πόλης, της Αναστασίας, που τον χρειάζονταν.
Πλησίαζε και η γιορτή του Μεγάλου ’Αθανασίου, 2 Μαΐου. Είχε κοιμηθεί πριν έξι περίπου χρόνια, το 373.
Τώρα στη μνήμη του, ο Γρηγόριος αισθανότανε την ανάγκη να μιλήσει.
Ευκαιρία να δείξει στους ορθοδόξους ένα ιερό πρότυπο, για το όποιο μπορούν να υπερηφανεύονται.
Να υψώσει ενώπιον όλων των κακόδοξων τον άνδρα εκείνο, που ο Θεός φώτισε και δυνάμωσε περισσότερο από κάθε άλλον.
Που τον δυνάμωσε ν’ αντισταθεί στον τυφώνα του αρειανισμού και να φανερώσει την αλήθεια σε ημέρες κρίσιμες.
Γύρισε, λοιπόν, στην Αναστασία του. Και πριν έρθει η μέρα της γιορτής του Μεγάλου Αθανασίου ο Γρηγόριος μίλαγε συνεχώς γι’ αυτόν.
Οι χριστιανοί, αλλά και οι εθνικοί της αυτοκρατορίας είχανε όλοι ακούσει για τον Αθανάσιο, τον επίσκοπο Αλεξανδρείας, που έγινε άγιος, ήρωας, θρύλος... αυτόν που τα ’βάλε με όλους τους Ισχυρούς κακόδοξους και με τέσσερεις παντοδύναμους Ρωμαίους αυτοκράτορες: το Μέγα Κωνσταντίνο (+ 337), τον Κωνστάντιο (+ 361), τον Ιουλιανό (+ 363) και τον Ουάλη (+ 378).
Τόσο απίστευτα ήτανε όσα έκανε ο ’Αθανάσιος, που ακόμα και πολλοί ορθόδοξοι ρωτούσανε το Γρηγόριο:
— Μα ήτανε τόσο μεγάλος... όσο τον λένε;
— Και πολύ περισσότερο, απαντούσε εκείνος. Πιο μεγάλος κι από μεγάλος. Ένα μόνο θα σας ειπώ και θα καταλάβετε. Ήτανε από αυτούς που στέλνει ο θεός, για να καθοδηγούνε και να φωτίζουνε τους ανθρώπους, για να αντιστέκονται στις αιρέσεις... Εκλεκτός δηλαδή του Θεού. Και τόσο εκλεκτός, που συγκρίνεται με όσους Ιερούς άνδρες παλιότερα έστειλε ο Θεός για τη σωτηρία μας στη γη.
Οι ακροατές παραξενευτήκανε. Κοίταξε ο ένας τον άλλο και ο Γρηγόριος κατάλαβε και προχώρησε:
— Ναι σας λέω, συγκρίνεται ο Αθανάσιος με τους προφήτες, τους δίκαιους της Παλαιάς Διαθήκης και τους μαθητές του Κυρίου! Άλλους από αυτούς τους έφτασε στην αρετή και τα χαρίσματα" άλλους, πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης, τους ξεπέρασε. Να είστε σίγουροι γι’ αυτό!
— Και θεόπτης; ρωτάει κάποιος.
— Ασφαλώς. Αγωνίστηκε τόσο πολύ για την κάθαρσή του από αμαρτίες, πάλεψε τόσο πολύ με το δαίμονα και προσευχήθηκε τόσο, που ο Θεός τον χαρίτωσε θαυμαστά.
Η όψη του Γρηγορίου άρχισε ν’ αποκτά Ιλαρότητα και φωτεινότητα. Είχε καταληφθεί από κατάνυξη:
— Αδελφοί μου αγαπητοί, ο Αθανάσιός μας διέσχισε, ξεπέρασε το σαρκικό του κόσμο και μπήκε βαθιά στην αλήθεια, έγινε θεωρός, είδε την αλήθεια ο ίδιος. Καλύτερα, έζησε την αλήθεια. Δεν μπορώ να σας το, εξηγήσω. Είναι φοβερό... αλλά συνέγινε με το Θεό, συναντήθηκε, συνέζησε με το Θεό!
Πως; Δεν το ξέρω. Σας λέω μόνο ότι γέμισε θείο φως, ανακράθηκε, αναμείχτηκε με το θείο φως κι έγινε ο ίδιος φως, όσο είναι δυνατό στην ανθρώπινη φύση. Στη μακάρια τούτη κατάσταση, αδέρφια μου, γνώρισε την αλήθεια και γι’ αυτό η γνώση και η θεολογία του είναι ολόσωστες. Εκεί τον δίδαξε ο ίδιος ο Θεός και γι’ αυτό η θεολογία του είναι θεόπνευστη, αποκάλυψη!
Διακριτικά ο Γρηγόριος σιώπησε. Χαμήλωσε την Ιερή του κεφαλή. Δεν άντεχε ούτε ο ίδιος το βάθος και την Ιερότητα εκείνων που είπε για τον Αθανάσιο.
Σε λίγο σήκωσε την κεφαλή, κοίταξε το συγκλονισμένο ακροατήριο και συνέχισε:
— Κι έδωσε ο Θεός, ύστερα από τόσους διωγμούς και βάσανα, η θεολογία του Αθανασίου να γίνεται σιγά - σιγά κοινή πίστη σ’ όλη την Εκκλησία. Τώρα που χάθηκε ο τρομερός διώκτης μας (εννοούσε τον αυτοκράτορα Ουάλη) κι έλειψε ο φόβος του, οι χριστιανοί επιστρέφουν λίγοι - λίγοι στην ορθόδοξη πίστη.
— Στη Νίκαια πρωτοστάτησε ο Αθανάσιος; ρωτήσανε κάποιοι.
— Ακόμα πιο πριν, παιδιά μου, τους απαντάει. Από τα πρώτα χρόνια που φάνηκε ο αρειανισμός. Γύρω στο 320 ο Αθανάσιος, νεαρός τότε διάκος, βοήθησε να καταπολεμηθεί ο Άρειος και η αίρεσή του.
Το μεγαλείο του όμως φανερώθηκε για όλους στη Νίκαια, στην οικουμενική σύνοδό μας, το 325. Δεν το χωράει ο νους... διάκος ήτανε ακόμη, αλλ’ αυτός οδήγησε τους επισκόπους στην αλήθεια.
Αυτός έγινε το όργανο του άγιου Πνεύματος, μ’ αυτόν έδειξε ποια είναι η αλήθεια. Όλοι τότε πειστήκανε, ότι ο Θεός το διάκο Αθανάσιο έστειλε για να γκρεμίσει τον αρειανισμό.
Έγινε, λοιπόν, ο στύλος και το θεμέλιο της Εκκλησίας. Όλοι έπρεπε από την ώρα κείνη να προσέχουμε τι διδάσκει και τι κάνει ο Αθανάσιος.
Όποιος τον ακολουθούσε ήτανε ορθόδοξος όποιος τον απέρριπτε, ήτανε κακόδοξος.
Γι’ αυτό και, όταν ο ’Αθανάσιος, το 328, έγινε επίσκοπος στην ’Αλεξάνδρεια, ο Θεός του ’χε δώσει, στην πραγματικότητα, την «επιστασία» όλης της Οικουμένης, ολόκληρης της Εκκλησίας.
—Και τα Ιεροσόλυμα, η Ρώμη, η ’Αντιόχεια, η Κωνσταντινούπολη; Ηρθανε στο στόμα πολλών. Ήτανε ο Αθανάσιος πάνω απ’ όλους τους αποστολικούς αυτούς θρόνους;
— Τι σημαίνει πάνω και κάτω, αδέλφια μου; Εδώ πρόκειται για την αλήθεια! Όποιον ο Θεός φωτίζει περισσότερο, αυτόν πρέπει ν’ ακολουθάμε.
Όποιος αγωνίζεται περισσότερο, όποιος υποφέρει περισσότερο για την Αλήθεια και την Εκκλησία, εκείνος έχει το πρωτείο.
Τα άλλα είναι δευτερεύοντα και για την τάξη, που βέβαια πρέπει να υπάρχει στην Εκκλησία.
Ο Θεός έκρινε και ανέδειξε τον ’Αθανάσιο «νομοθέτη» όλης της Εκκλησίας!
Μπορούμε τώρα εμείς να συζητάμε ποιόν θ’ ακολουθάμε; Μετά πάλι ο Θεός ανέδειξε το Μέγα Βασίλειο στην Καισάρεια.
Τι σημασία έχει αν ο τόπος είναι η ’Αλεξάνδρεια, η Καισάρεια, η Ρώμη η τα Ιεροσόλυμα. Το Πνεύμα όπου θέλει πνέει.
Ο Θεός κρίνει μόνος του που, πότε και ποιόν θα φωτίσει εξαιρετικά, για ν’ ακολουθήσουμε οι πολλοί πιστοί.
Ο Θεός αποφασίζει κάθε φορά ποιος θα ’χει το πρωτείο της αλήθειας. Κι αφού αποφασίζει ο Θεός, εμείς ν’ ακολουθάμε!
*Πηγή: Βιβλίο « Ο πληγωμένος αετός (Γρηγόριος Θεολόγος)»
Στυλιανού Γ. Παπαδόπουλου (Εκδόσεις Αποστολική Διακονία)
